2021 жылдың 20 мамырында Институт «Қазақтардың дәстүрлі мәдениеті мен этноәлеуметтік құрылымын зерттеу контекстіндегі Оңтүстік Қазақстанның этникалық тарихының мәселелері» атты Республикалық ғылыми-практикалық конференцияны ұйымдастырып өткізді. Конференцияның мақсаты – Оңтүстік Қазақстан аумағындағы этногенетикалық, этномәдени процестердің ерекшеліктерін, ең алдымен, қазақтардың халықтық тарихының мәселелері тұрғысынан қарастыру.

Географиялық жағынан оған Қазақстан Республикасының қазіргі аймақтары – Түркістан, Жамбыл, Қызылорданың едәуір бөлігі және ішінара Алматы облыстары кіреді. Тарихи тұрғыдан бұл өңір ежелден Ұлы Дала мен Орта Азия арасындағы маңызды тоғысу аймағы болып келген, онда далалық, көшпелі және отырықшы-егіншілік, қала өркениеттерінің ұзақ уақыт өзара әрекеті орын алып, Оңтүстік Қазақстанның тарихы мен мәдениетіне елеулі із қалдырған. Мұндағы этникалық, этномәдени және этноәлеуметтік үрдістер ертеден белгілі ерекшеліктермен сипатталады: ортаазиялық аймағына мәдени-шаруашылық ұмтылысы (мал шаруашылығы, далалық дәстүрлерінің көптеген базасының негіздерін сақтай отырып), отырықшы-егіншілік оазистерінің болуы және т.б. Көп ғасырлар бойы әртүрлі факторлар, субстрат және миграциялық үдерістер – ертедегі этносаяси бірлестіктер үйсіндер, қаңлылар, түргештер, қарлұқтар, оғыздар, қыпшақтар және одан кейін ірі саяси мемлекеттер Оғыз ябғуы, Қарахан, Хорезмшах, Шағатайлықтар аймақтың этникалық бейнесін қалыптастырды. Сырдария-Қаратау аймағы және шығыста іргелес аумақтар Қазақ хандығының ең маңызды стратегиялық аймағына, саяси және экономикалық орталығына айналды.Аймақ тұрғындары және біздің отандастарымыздың ұлттық бірегейлігі мен тарихи қалыптасуының өзін-өзі бағалауы үшін конференцияның тақырыбы ғылыми және жалпымәдени маңыздылығы өте жоғары.

Конференцияға отандық және шетелдік мамандар – этнологтар, тарихшылар, археологтар, тіл мамандары, мәдениеттанушылар, музейтанушылар және т.б.; Оңтүстік Қазақстан облысының этногенезі мен этникалық тарихын зерттеуге мамандандырылған магистранттар мен докторанттар қатысты. Конференция қатысушылары келесі мәселелерді талқылады: Оңтүстік Қазақстанның этнотарихы: жетістіктері мен зерттеудің өзекті мәселелері; Аймақтың тарихындағы этномәдени үдерістер; жазба құжаттардағы Оңтүстік Қазақстанның этникалық тарихы; археологиялық заттай деректердегі Оңтүстік аймақтың этникалық үдерістері; Оңтүстік Қазақстан қазақтарының халықтық тарихы: шежіре және т.б.; Оңтүстік Қазақстандағы этномәдени генезисі мен физикалық антропологияның/генетиканың заманауи жетістіктері; Оңтүстік Қазақстанның этникалық тарихы және этнолингвистика; Оңтүстік Қазақстанның этникалық тарихын зерттеудің теориялық, методологиялық және ғылыми-практикалық мәселелері.

Кіріспе сөзімен конференция жұмысын Институт директоры, ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі, тарих ғылымдарының докторы, профессор З.Е. Қабылдинов ашты. Құттықтау сөздерін ҚР ҰҒА академигі, тарих ғылымдарының докторы, профессор Оразақ Смағұлов, Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті Археология ғылыми-зерттеу институтының бас ғылыми қызметкері, тарих ғылымдарының докторы, профессор Мұхтар Қожа, «Сырдария» университетінің ректоры, тарих ғылымдарының кандидаты, доцент Серік Дәулетұлы Мамырайымов сөйледі.

Конференция барысында келесі баяндамалар тыңдалды: Бибизия Кенжебекқызы Қалшабаева, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті археология, этнология және музеология кафедрасының профессоры, тарих ғылымдарының докторы (Қазақстан, Алматы қ.) «Оңтүстік Қазақстанның этномәдени үдерістері (далалық этнографиялық материалдары негізінде)»; Равшан Ринатович Назаров, Г.В. Плеханов атындағы Ресей экономикалық университеті Ташкент филиалының доценті, философия ғылымдарының кандидаты (Өзбекстан, Ташкент қ.) «Историко-культурные контакты казахского и узбекского этносов (на примере Южного Казахстана)»; Жігер Жанабіл, «New Vision Kazakhstan» ғылыми-зерттеу орталығының директоры, тарих ғылымдарының докторы (Қазақстан, Алматы қ.) «Қазақтың үш жүзінің пайда болу тарихы немесе қазақ халқының дамуындағы Оңтүстік Қазақстанның рөлі»; Зылиха Өмірбекқызы Ибадуллаева, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті археология және этнология кафедрасының доценті,  тарих ғылымдарының кандидаты, доцент (Қазақстан, Нұр-Сұлтан қ.) Қазақ қоғамындағы қожалардың этноәлеуметтік орны; Жақсылық Сәбитов, Мемлекет тарихы институтының бас ғылыми қызметкері, философия докторы (PhD) (Қазақстан, Нұр-Сұлтан қ.) Верификация шежире казахов Старшего жуза методами популяционной генетики; Ақсұңқар Тұрсынқызы Абдулина, Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты этнология және антропология бөлімінің жетекші ғылыми қызметкері, тарих ғылымдарының кандидаты (Қазақстан, Алматы қ.) К историографии проблемы православного миссионерства в Семиречье и Южном Казахстане; «Қатағандар тарихынан» Гүлмира Өскенбайқызы Орынбаева, Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты этнология және антропология бөлімінің жетекші ғылыми қызметкері, тарих ғылымдарының кандидаты (Қазақстан, Алматы қ.).

Белгіленген тақырыптық блоктарды талқылау нәтижесінде келесі ҚАРАР қабылданды:

1. «Қазақтардың дәстүрлі мәдениеті мен этноәлеуметтік құрылымын зерттеу контекстіндегі Оңтүстік Қазақстанның этникалық тарихының мәселелері» атты Республикалық ғылыми-практикалық конференция жұмысын сәтті өтті деп есептеу.

2. Оңтүстік Қазақстан аумағындағы этногенетикалық және этномәдени процестерге арналған конференцияларды / форумдарды екі жылда бір рет жиілікпен тұрақты өткізу.Оларға қатысуға бейінді ғылыми-зерттеу мекемелері мен басқа елдердің ғалымдарын (оның ішінде бірлесіп ұйымдастырушылар ретінде)тарту.

3. Осы конференция материалдарын электрондық және баспа түрінде жариялау.

4. 2020 жылға арналған бюджеттен қосымша ғылыми қызметкерлердің, оның ішінде докторлар мен кандидаттардың 3 штат бірлігін бөле отырып, Орталық Азия аумағындағы этникалық тарих саласындағы мамандардың этнологияның академиялық бөлімін (ҚР БҒМ ҒК ТЭИ) ұйымдық-кадрлық күшейтуі қажет деп саналсын.

5. Оңтүстік Қазақстан аумағының этномәдени даму ерекшеліктеріне қатысты тақырыптарды әзірлеу және мемлекеттік гранттар конкурсына ұсыну.Белгілі болғандай, соңғы уақытқа дейін Оңтүстік Қазақстан ұлттық мәдениеттің, қазақ этносының жинақы өмір сүруі салдарынан қазақ тілін сақтаушылардың өзіндік ерекшелігі болып саналды.

6. Қазақ халқының этногенезі мен этникалық тарихын зерделеуге мамандандырылған магистранттар мен докторанттарды даярлау бағдарламасын әзірлеу.

7. Қазақтардың этникалық тарихы сияқты маңызды ғылыми бағытты табысты дамыту мақсатында тарихшы-ғалымдармен, этнологтармен, антропологтармен, генетиктермен, археологтармен, лингвистермен және т.б. ғылыми байланыстарды жолға қою және нығайту.

8. Этнос пен ұлтты зерттеумен байланысты мәселелер кешенін терең және жан-жақты талдауға ықпал ететін әлемдік ғылымда әзірленген барлық теориялық құралдарды пайдалану.