ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
ҒЫЛЫМ КОМИТЕТІ
Ш.Ш. УӘЛИХАНОВ АТЫНДАҒЫ ТАРИХ ЖӘНЕ ЭТНОЛОГИЯ ИНСТИТУТЫ
ЖАС ҒАЛЫМДАР КЕҢЕСІ
«ЖӘНІБЕК БАТЫР ЖӘНЕ ОНЫҢ ЗАМАНЫ» атты жас тарихшы ғалымдардың республикалық ғылыми жұмыстарының байқауы
Құрметті әріптестер!
Ш. Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты ХVІІІ ғасырдағы даңқты батыр, би және дипломат Шақшақ Жәнібек Қошқарұлының (1693-1752) 330 жылдығына орай «Жәнібек батыр және оның заманы» тақырыбында келесі жүлде қорымен жас ғалымдардың ғылыми жұмыстарының республикалық байқауын өткізу туралы хабарлайды, қорытындылары бойынша номинанттар сертификатпен және ақшалай стипендиямен марапатталады.
Тархан Жәнібек батыр, ең алдымен, қазақ тарихында тұңғыш тархан (Шығыста – фельдмаршалға тең әскери шен), ірі әскери қолбасшы ретінде тарихқа енді. Оның өмірін шамамен үш кезеңге бөлуге болады. Бірінші кезең, Жәнібек – жас батыр, жоңғарлармен шайқаста үздік қолбасшылардың бірі болған. Одан кейін бейбіт заманда Шақшақ Жәнібек би-ру билеушісі ретінде қазақ руларының қоныс аударуымен және олар иеленген жерді жайластырумен, сондай-ақ төрелік етумен айналысты. Ақырында, оның мемлекеттік қызметінің соңғы, ең елеулі кезеңі – XVIII жүзжылдықтың 40-50 жылдары, үлкен беделге ие болған Жәнібек батыр Абылай ханмен бірге далада билік құрып, ұлт тағдыры үшін қиын-қыстау кезеңде Ресеймен және басқа көршілес мемлекеттермен қарым-қатынас саясатын айқындады. Жәнібек ержүрек жауынгер және батыл әскери қолбасшы ғана емес, сонымен қатар білікті дипломат, бітімгершілік келіссөздердің жақтаушысы болды. Оның «Соғыс кезінде сүйек ағарады, бейбітшілік пен тыныштықта шаш ағарады» деген сөздері бізге жеткен. Халық даналықтары мен аңыздарында Жәнібек ертегілер мен батырлық эпостардың қаһармандарымен және кейіпкерлерімен қатар дәріптеледі. Халық ағарту ісінің негізін қалады, алғашқы ауыл мектептерін ашты. Қазақ халқының ұлы ағартушылары – Ыбырай Алтынсарин мен Ахмет Байтұрсынов – оның ұрпақтары.
Тархан Жәнібек 1752 жылы көктемде Торғайда қайтыс болып, Түркістандағы Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне жерленген. Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтында қызмет еткен белгілі тарихшы, «Между всеми старшинами знатнейший. Первый казахский тархан Жанибек Кошкарулы» (Алматы, 2013 ж.) кітабының авторы И.В. Ерофеева Жәнібек батырдың өмірі мен қызметін жіті зерттеген.
Байқаудың мақсаты – Қазақстан тарихының өзекті мәселелерін зерттеуге, Жәнібек батырдың өмірі мен әскери ерліктері және оның уақыты туралы аз зерттелген жаңа архив құжаттары мен ауызша дереккөздерді ғылыми айналымға енгізуге белсенді айналысып жүрген, сондай-ақ заманауи әдістеме мен тарихнаманың соңғы жетістіктеріне сүйенетін, болашағы зор және дарынды жас зерттеушілерді анықтау, демеушілік арқылы оларды одан әрі ғылыми зерттеулерге ынталандыру.
Байқаудың міндеттері:
- Отандық тарих ғылымының соңғы жетістіктерін қолдана отырып, жастарды ғылыми зерттеулерге баулу;
- ғылыми және шығармашылық жұмыстарды дәріптеу, дарынды жас тарихшы-ғалымдар қатарын кеңейту;
- жас ғалымдарды ұлттың рухани жаңғыру үдерістеріне тарту, тарихи сана мен қазақстандық патриотизмді қалыптастыру;
- «Қазақтың ұлы батырлары», оның ішінде Жәнібек тарханды қамтитын кезеңіне қатысты Қазақстан тарихының негізгі мәселелерін зерттеуді өзектендіру;
- Қазақстан тарихындағы ұлы тұлғалардың мұрасын, оның ішінде Жәнібек батырдың есімін кеңінен насихаттау.
Конкурс шеңберіндегі ғылыми жұмыстардың негізгі бағыттары:
• Жәнібек батыр өмірін зерттеу тарихнамасы.
• И.В. Ерофееваның Шақшақ Жәнібек Қошқарұлы туралы еңбегі;
• Жәнібек батыр қазақтың ауызша халық шығармашылығында (аңыздар, тарихи жырлар, т.б.);
• Жәнібек батыр мысалында Ұлы Дала тарихындағы тұлғаның рөлі;
• XVIII ғасырдың басындағы сыртқы қауіп-қатер контекстіндегі Қазақ хандығының геосаяси жағдайы және Жәнібек тархан мысалында Дала батырлығының рөлі;
• Жәнібек батыр Әбілқайыр ханның саяси серігі ретінде;
• Жәнібек тархан дипломат және Абылай ханның серігі ретінде;
• Шақшақ Жәнібек – Тобыл-Торғай өңірі қазақ руларын аумақтық қоныстандырудың негізін қалаушы;
• Қазақстандағы алғашқы ауыл мектептерін ұйымдастырудағы ағартушы Тұрлығұл Қошқарұлының (Жәнібек батырдың ағасы) рөлі.
• Шақшақ Жәнібек, Қаз дауысты Қазыбек және Абай Құнанбайұлы – Тұрсын-Мұхаммед ханның ұрпақтары.
• Шақшақ Жәнібектің ұлы ұрпақтары: Ыбырай Алтынсарин мен Ахмет Байтұрсынұлы;
• Шақшақ Жәнібек ұрпақтары Ахмет пен Ғазымбек Бірімжановтың отандық тарихтағы орны;
• Шақшақ Жәнібек ұрпақтарының, Торғай ақындық мектебінің негізін салушылар Құбашы Шалбайұлы, Әбіқай Нұртазаұлы және Әлмұхаммед Оспанұлы шығармашылығы;
• Шақшақ Жәнібектің тұлғасы мен заманы туралы жазушылар Өмірзақ Жолымбетов, Сабыржан Шүкіров, Болатбек Әлденов, Шәкен Күмісбаевтың тарихи шығармалары.
Конкурсқа қатысуға тарихи, тіл және әдебиет ғылыми-зерттеу институттарының жас ғылыми қызметкерлері, жоғары оқу орындары мен колледждердің оқытушылары (36 жасқа дейін) шақырылады.
Ғылыми жұмысты дайындауға қойылатын талаптар:
1. Жұмыста мыналар болуы керек:
• түпнұсқалық (түпнұсқа, бұрын жарияланбаған ғылыми жұмыстар қабылданады);
• өзектілігі (әдіснаманың негіздемесі, мәселенің өзектілігі, әдістер мен технологияларды қолдану);
• ғылыми зерттеудің нәтижесі (идеялардың жаңалығы мен түпнұсқалығы, қорытындылардың негіздемесі және ғылыми-тәжірибелік маңыздылығы);
• құрылымдау (мазмұндаудың логикалық, жүйелік және хронологиялық реттілігі);
• Қазақстан Республикасының заңдарын, оның ішінде зияткерлік меншікті қорғау сұрағы бойынша заңдарды сақтау;
• пайдаланылған әдебиеттер тізімі – 10-нан кем емес;
• бірегейлік (барлық мақалалар плагиатқа тексеріледі, мәтіннің бірегейлігі 70%-дан кем болмауы керек).
2. Техникалық безендіру:
• мәтін Microsoft Word, Times New Roman қарпі, кегль – 14, аралық – 1, абзац шегінісі: 1, жиектері – барлық жағынан 2 см;
• мақаланың көлемі: 8-ден 14 бетке дейін;
• мақалада бір ғана авторға рұқсат етіледі;
• ортасында кіші әріптермен (қалың қаріп) – автордың толық аты-жөні (толығымен);
• төменде курсивпен орталықта автор туралы толық ақпарат (бакалавр / магистратура, қай курс), ЖОО, қаланың атауы көрсетіледі);
• мақала тақырыбы ортасына бас әріппен қойылады;
• абзацтық шегіністен соң бір интервал кейін баяндаманың (мақаланың) тікелей материалы орналасады;
• әдебиеттерге сілтемелер төртбұрышты жақшада көрсетіледі [1, с. 15], [1, 2-б.] немесе [1, р. 2] және «Пайданылған әдебиеттер мен дереккөздер тізімі» бөлімінде көрсетілгендей орналасады;
• Пайдаланылған әдебиеттер мен дереккөздер тізімі мақаланың соңында орналастырылады және жұмыстың келтірілген ретіне сәйкес құрастырылады. Барлық библиографиялық деректер мұқият тексерілген және толық көлемде көрсетілуі керек (басылған жері, баспасы, кітап беттерінің саны көрсетіледі).
Пайдаланылған әдебиеттер мен дереккөздердің тізімін рәсімдеу үлгілері:
1 Алаш-Орда: сб. док. Алматы: Жалын, 1992. 235 с..
2 Байзакова Г. История и современность: К 550-летию образования Казахского ханства. 05.11.2014. URL: inform.kz https://www.inform.kz/ru/istoriya-i-sovremennost-k-550-letiyu-obrazovaniya-kazahskogo-hanstva_a2713441 (дата обращения: 20.09.2022).
3 Бокейханов А. Избранное. Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 1995. 222 с.
4 История Казахстана с древнейших времен до наших дней в пяти томах. Алматы, Атамұра, 2010. 120 с.
5 Рыскулов Т. Наши студенты в Германии // Туркестанская правда. 1923. № 257. 2 декабря.
6 Паркер Э.Г. Татары: история возникновения великого народа / Пер. с англ. Т. Е. Любовской. М.: Центрполиграф, 2010. 222 с.
7 Юсуф Баласагунский. Благодатное знание / Пер. и комм. С.Н. Иванова. М.: Наука, 1983. 558 с.
8 Сабитов Ж. Маджму ат-таварих как источник по истории Улуса Жучи // Золотордынское обозрение. 2017. Т. 5. № 3. С. 577–590.
9 Қинаятұлы З. Қазақ мемлекеті және Жошы хан. Астана: Елорда, 2004. 344 б.
10 Рашид ад-Дин. Сборник летописей / Пер. с персидского Ю.П. Верховского, примеч. И.П. Петрушевского. М.-Л., 1960. Т. 2. 248 с.
11 Справка № 22/015и о реабилитации М. Тынышпаева // АКНБ РК (Архив Комитета Национальной безопасности Республики Казахстан). Д. 2370. Л. 21.
12 Протоколы первой областной киргизской конференции РКП(б) 11–18 июня 1921 г. / Под ред.: У. Исаева, Д. Садвокасова, Н. Тимофеева. Алма-Ата – М.: Казкрайиздат, 1935. 174 с.
13 ГАРФ. Ф. Р-3316. Оп. 13. Д. 6. Л. 230.
14 Тимофеева Л.В. История Русской Православной церкви на территории Семиречья (вторая половина XIX века – ХХ век): Автореф. дисс. … канд. ист. наук. Алматы, 2007. 36 с.
- Барлық иллюстрацияларда түпкілікті нөмірлеу, сурет астындағы жазуы болуы керек. Сурет астындағы жазу қысқа, бірақ мазмұны бойынша сыйымды болуы керек.
Ресімдеу мысалы:
1-сурет – Ұлы жүз қазақтарының таңбалары: сарыуйсын, албан, суан, дулах (XIX ғасырдың мұрағаттық құжаттары бойынша). ҚР ОМА. Дереккөз: Рогожинский А. Е. біз шынайы таңбаларды төменде келтірдік…» //Қазақстанның мәдени мұрасын қалыптастырудағы көшпенділердің рөлі. Алматы: 2010. 101-127.
- Кестелердің атауы, реттік нөмірі болуы керек. Кесте немесе сурет, егер олар мәтінде жалғыз болса нөмірленбейді.
- 1-кесте – Қазақ КСР және Қазақстан Республикасы халқының ұлттық құрамы (1989-2009 жж.) (ҚР Мемлекеттік статистика Комитетінің Ұлттық халық санағының деректері және жыл сайынғы деректері бойынша).
- Суреттер мен кестелер мәтінге қажетті жерге енгізіледі.
- Жалпы қабылданған сөздерден басқа сөздерді қысқартуға жол берілмейді. Аббревиатуралар мәтінге толық транскрипциямен алғаш айтылғаннан кейін ғана енгізіледі (мысалы, Қазақстан Республикасының Ұлттық Ғылым академиясы – ҚР ҰҒА).
- Ескертпелер жоғарғы индекс түріндегі сандармен ресімделеді және дәйекті нөмірленіп, беттік ескертпелер ресімделуі тиіс. Мысалы:
- «Британдықтар Каролинадан Нью-Йоркке дейінгі фронтирдегі1 елді мекендерге үндістердің бірқатар рейдтерін ұйымдастырды, үндістерді қару-жарақпен және лоялисттердің қолдауымен қамтамасыз етті».
________________
1 Фронти́р (англ. frontier – «шекара, рубеж») АҚШ тарихында – Жабайы Батысты игеру зонасы, қазіргі Солтүстік Дакота, Оңтүстік Дакота, Монтана, Вайоминг, Колорадо, Канзас, Небраска және Техас штаттарының территориясында орналасқан, ол уақыт өте келе кеңеңген және Тынықмұхит жағалауларына дейін батысқа созылған.
- Белгілерді біріздендіру: тырнақшалар – «»; күндердегі ғасырлар – рим цифрларымен, жылдар – арабша белгіленеді. Сызықшаны (-) және орташа сызықшаны (–) пайдалануды ажырату қажет. Соңғысы сандық, хронологиялық шектерді және т.б. белгілеу кезінде көрсетіледі: с. 89–92, 179–185-бб.; 1878–1879 жж.; XV–XVI ғғ. (аралас емес) немесе XV ғасырдың соңы – XVI ғасырдың басы (аралас); 7–8 км; М.–Л. және т.б.
- Файлдардың атауы – автордың тегі (мәтіндік файлдар үшін – Омаров_өтінім.doc, Омаров_мақала.doc; иллюстрациялар үшін – Омаров_сурет1.jpeg).
Ғылыми жұмысқа қатысу үшін нысан бойынша толтырылған өтінім қоса беріледі:
Тіркеу нысаны (қазақ немесе орыс тілінде.)
ер □ әйел □
| 1 | Тегі | |
| 2 | Аты | |
| 3 | Әкесінің аты | |
| 4 | Бакалавр / магистр | |
| 5 | Ұйым (ЖОО атауы және т.б., оның орналасқан жері) | |
| 6 | ||
| 7 | Телефон / факс (халықаралық байланыс кодымен) | |
| 8 | Баяндама тақырыбы |
Қатысу үшін мақалалар мен өтінімдер 2023 жылдың 1 қыркүйекке дейінгі уақытты қоса алғанда электрондық нұсқада қабылданады. Хаттың тақырыбында «Байқау» жазбасы және бағыты көрсетілуі міндет.
МАҚАЛАНЫ РӘСІМДЕУ ҮЛГІСІ
| Абдулина А.Т., т.ғ.к. Ш. Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты. Этнология және антропология бөлімінің жетекші ғылыми қызметкері ТАРИХТАҒЫ ТҰЛҒА: ЗЕРТТЕУДІҢ ӘДІСНАМАЛЫҚ ТӘСІЛДЕРІ Баяндама мәтіні, Баяндама мәтіні, Баяндама мәтіні Пайдаланылған әдебиеттер мен дереккөздердің тізімі: 1. Назарбаев Н.Ә. Тарих толқынында. – Алматы: Атамұра, 1999. – 296 б. 2. Абусеитова М.Х. История Центральной Азии: концепции, методология и новые подходы // Материалы международной научно-теоретической конференции «К новым стандартам в развитии общественных наук в Центральной Азии». – Алматы: Дайк-Пресс, 2006. – С. 10–17. 3 Байтова А. Инновационно-технологическое развитие – ключевой фактор повышения конкурентоспособности // Казахстанская правда. – 2009. – № 269. – 28 июля. |
Байқау кезеңдері:
– конкурстық жұмыстарды қабылдау – 2023 жылғы 1 қыркүйекке дейін;
– сараптама комиссиясын құру және оның жұмысы – 2023 жылғы 15 қыркүйекке дейін.
– конференцияда конкурстың қорытындысын шығару – 2023 жылғы 15 қыркүйекке дейін.
Байқау барысы:
Сараптама жүргізу және ғылыми жұмыстарды бағалау үшін сараптама комиссиясы құрылады. Байқау қорытындысы қыркүйек-қазан айларында конференция барысында ақшалай сыйлықтар табысталуымен жарияланады. 1-орын алған конкурс жеңімпазы халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның пленарлық отырысында сөз сөйлейді (қыркүйек-қазан 2023), ал 1-3 орындардың барлық номинанттары диплом-сертификаттармен марапатталады. Конкурстық жұмыстар Ш.Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтында баспаға дайындалатын конференция материалдары жинақтарының бірінде жарияланады.
Жас ғылымдар конференциясы бойынша пресс-релиз қосымша таратылатын болады.
Байланыс ақпараты:
Ұйымдастырушылар: Ш. Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты; тел. / факс 8 (727) 261-67-19.
Абдулина Ақсұңқар Тұрсынқызы – директордың қоғаммен байланыс жөніндегі орынбасары, т.ғ.к.; моб.: +7 777 312 20 36.
Эл. пошта: abd_aksunkar@mail.ru.
Құрметпен, ұйымдастыру комитеті