2023 жылғы 3 наурызда ҚР ҒЖБМ Ғылым комитетінің Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты (бұдан әрі – Институт) Қазақстанның көрнекті мемлекет қайраткері Ж. Шаяхметов туралы («Көрнекті мемлекет қайраткері Жұмабай Шаяхметовтың өмірі мен қызметінен белгісіз беттер ғылыми жобасы шеңберінде) «Көрнекті мемлекет қайраткері Жұмабай Шаяхметовтың өмірі мен қызметінің белгісіз беттері (1902-1966 жж.)» (Алматы: “Литера-М” ЖШС, 2022. -392 б.), «Жұмабай Шаяхметов: құжаттар, материалдар, фотосуреттер» (Алматы: “Литера-М” ЖШС, 2022. – 672 Б.) атты кітаптардың тұсаукесерін өткізді. Кітаптарды дайындауда Қазақстан, Ресей Федерациясы мұрағаттарының қорларынан, сондай-ақ немересі Р.Р. Шаяхметовтың жеке мұрағатынан сирек материалдар пайдаланылды.
Жұмабай Шаяхметов (1902-1966) – ғасыр құрдасы. Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы (1946-1954), КСРО Жоғарғы Кеңесінің Ұлттар кеңесінің төрағасы (1950-1954). КОКП ОК мүшесі (1952-1956 жылдар), КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1941-1958). Еңбек Қызыл Ту орденімен (1939), Құрмет Белгісі орденімен (1942), үш Ленин орденімен (1945, 1947, 1952) марапатталған.
Шаяхметов Екінші дүниежүзілік соғыс жылдарында адами және материалдық ресурстарды жұмылдыруға, шығысқа эвакуацияланған бейбіт тұрғындарды, жер аударылған халықтарды, өнеркәсіптік және қорғаныс кәсіпорындарын, жоғары оқу орындарын, ғылым және мәдениет мекемелерін қабылдауға және орналастыруға жауапты ұйымдастырушы ретінде көрсетті. Соғыстан кейінгі жылдары Шаяхметов индустриялық, аграрлық, ғылыми-техникалық және рухани әлеуетті құруға және нығайтуға, ұлттық кадрларды даярлауға үлкен үлес қосты. Ол Қазақ КСР Ғылым Академиясының негізін қалаушылардың бірі болды, Мемлекеттік консерваторияның, Әйелдер педагогикалық институтының, Шет тілдер институтының, Дене шынықтыру институтының, Қарағанды тау-кен институтының, Шымкент химия-технологиялық институтының, Жас көрермен театрының ашылуына ықпал етті.
Партия мұрағаты куәландырғандай, Шаяхметовтың Қазақстандағы шапағатының арқасында 1940 жылдардың аяғы мен 1950 жылдардың басында зиялы қауымға қатысты кең ауқымды қуғын-сүргіннің алдын алды. Ғылым Академиясының қызметінен босатылған Президенті Сәтбаев, жазушы Әуезов және т.б. қамауға алудан құтылды. Алайда, биліктің қатаң орталықтандырылуы жағдайында ол жағдайды түбегейлі өзгерте алмады. Хрущев реформалары кезінде Шаяхметов тың жерлерді жаппай игеруге және мал шаруашылығын дамытуға арналған аумақтарды жыртуға қарсы шығып, қазақ жерлерін қорғауға кірісті.
Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының директоры, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, тарих ғылымдарының докторы, профессор Қабылдинов Зиябек Ермұханұлы жиынды кіріспе сөзбен бастады. Кейін Институттың бас ғылыми қызметкерлері – ҚР ҰҒА академигі, философия ғылымдарының докторы, профессор Ж.Шаяхметов дәуірінің куәгері Досмұхамед Кішібекұлы Кшібеков пен Қайдар Сейсембайұлы Алдажұмановқа мінберден орын берілді.
Жоғарыда аталған ғылыми жобаның үйлестірушісі, Институттың дүние жүзі тарихы бөлімінің меңгерушісі, тарих ғылымдарының кандидаты Дидар Бейсенғалиқызы Қасымова қатысушылармен Қазақ КСР-нің тұңғыш қазақ көсемінің өмірі мен қызметін зерттеудің негізгі нәтижелерімен бөлісті. Сонымен қатар монография мен құжаттар жинағын жасау жобасы бойынша жұмыс кезеңдерін атап өтті. Дәл осы тұста кітап материалдарын қазақ тіліне аударуға зор үлес қосқан ҚР ҒЖБМ Мемлекет тарихы институтының бас ғылыми қызметкері, тарих ғылымдарының кандидаты, доцент Талғатбек Махметұлы Әминовтің баяндамасы дәл осы сарында естілді.
Белгілі журналист, Халықаралық ақпараттандыру академиясының академигі Ермекбай Жұмахметұлы Зәңгіров қазақстандықтардың жас ұрпақтары арасында Ж.Шаяхметовтің өмір жолы мысалында тарихи сана мен патриотизмді қалыптастыруға ықпал ететін кітаптарды жоғары бағалады.
М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университетінің доценті, Петропавл қаласынан келген тарих ғылымдарының кандидаты Людмила Александровна Гривенная Солтүстік Қазақстан облысының мемлекеттік мұрағатындағы Ж. Шаяхметовке қатысты мұрағаттық құжаттарды анықтау жұмысының бір бөлігіне тоқталып өтті.
Академик Қ.И. Сәтбаевтың мемориалдық мұражайы директорының орынбасары Бақытжамал Ахметғалиқызы Аймұхамбетова Институт директорына академик Сәтбаев араласқан Ж.Шаяхметов мұрасына ұқыптылықпен қарағаны үшін алғысын білдірді. Бішкектегі Жүсіп Баласағын атындағы Қырғыз ұлттық университеті жанындағы институттың филиалын басқаратын тарихшылар К.Н. Балтабаева, Ж.Байділдеевке де сөз сөйлеу кезегі берілді.
Шаяхметовтер отбасынан журналист, қоғам қайраткері Ринат Шаяхметов қорытынды сөз сөйлеп, З.Е. Қабылдиновқа және Институттың басқа да қызметкерлеріне өзінің атасы, Қазақстанның көрнекті мемлекет қайраткері Жұмабай Шаяхметовті мәңгі халықтың есінде қалдыру мақсатында кітаптар дайындау жұмысын ұйымдастырғаны үшін үлкен алғысын білдірді.
Тұсаукесерге 40-тан астам адам қатысты, олардың ішінде: ғалымдар, қоғам қайраткерлері, Ж.Шаяхметовтың ұрпақтары болды.