2023 жылғы 17 наурызда «ХХ ғасырдың 20-50 жылдарындағы Қазақстандағы жаппай саяси қуғын-сүргін және ақтау процестері: бірыңғай деректер базасын құру» МҚБ шеңберінде ҚР ҒЖБМ Ғылым комитетінің Ш.Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтында «Солтүстік Қазақстан облысындағы поляк арнайы қоныстанушылары (1936-1955 жж.)» (Алматы: «Литера-М» ЖШС, 2022. – 384 б.) атты мұрағаттық құжаттар мен материалдар жинағының тұсаукесері өткізілді.
Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының Ғылыми кеңесі басылымға ұсынған мұрағаттық құжаттар мен материалдар жинағы 1936-1955 жылдар аралығындағы хронологиялық шеңберді қамтиды. Жинақта КСРО және Қазақ КСР жоғары басшылығының, сондай-ақ жергілікті билік органдарының, арнайы қоныс аударушылардың құқықтары мен міндеттерінің, КСРО азаматтығынан Польша азаматтарының шығу ережелерінің қаулылары, бұйрықтары, жергілікті билік органдарының Петропавл қ. және Солтүстік Қазақстан облысындағы поляк елшілігінің өкілдіктерімен қарым-қатынасы туралы нұсқаулар жарияланған. Оған Солтүстік Қазақстан облысының күрт континенттік климатының қатал жағдайларында бейімделу және өмір сүру процестерін, ауыр тұрмыстық жағдайларын, Қазақстанға әкімшілік жолмен жіберілген поляктарды түсіну және оларды кейіннен репатриациялау тұрғысынан құндылығы бар құжаттар кіреді. Құжаттардың едәуір бөлігі поляк отбасыларының, балалары мен қарттарының, поляк әскеріне қатысты отбасылар мүшелерінің, арнайы қоныстанған поляктардың әртүрлі тізімдері болып табылады.
Жарияланған құжаттардың оқырмандары Кеңес өкіметінің Қазақстанға жер аударылған және эвакуацияланған поляктарға қатысты қандай саясатты жүзеге асырғанын, Қазақстан аумағындағы поляк халқын (Поляк Патриоттары Одағы) қолдаудағы халықаралық қоғамдық ұйымдардың рөлін, республиканың әртүрлі өңірлеріндегі поляк үкіметі мен оның өкілдіктері тарапынан тұратын поляктарға қандай көмек көрсетілгенін, СҚО-ның әртүрлі елді мекендерінде тұрмыстық және әлеуметтік мәселелерді шешуге тырысқан әрекеттерді көз алдарына елестете алады. Сонымен, құжаттар Петропавл қаласындағы поляк елшілігінің өкілі В.Э. Плоски мен оның орынбасары В.Ф. Матусевичтің Еңбекші депутаттар Кеңесінің Солтүстік Қазақстан облыстық комитетіне көптеген өтініштерін куәландырады.
Бұл жинақтың жаңалығы поляктарды Қазақстанға күштеп қоныстандыруды жүргізудің заңнамалық негіздері мен әдістері бойынша құжаттарды анықтау және ғылыми айналымға енгізу ғана емес, сонымен қатар Кеңес мемлекетінің поляк халқына, Қазақстандағы поляк елшілігінің соғысқа дейінгі және соғыс жылдарындағы өкілдігіне қатысты одан әрі репрессиялық саясаты, сондай-ақ поляктардың Кеңес әскері жағында Ұлы Отан соғысына қатысуы болып табылады.
Жинақта жарияланған Қазақстанның 5 қаласындағы (Астана, Алматы, Көкшетау, Петропавл, Қостанай) 10 түрлі мұрағаттан 200-ден астам құжат Қазақстандағы поляк арнайы қоныс аударушылары мен қуғын-сүргін тарихы оқырмандарының көңілінен шығады. Жинаққа Чинишловтар отбасысы – поляк арнайы қоныстанушылар ұрпақтарының жеке мұрағаты да кіреді.
Құрастырушылар: т.ғ.к., қауымдастырылған профессор, М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университетінің Қазақстан халқы Ассамблеясы кафедрасының меңгерушісі Л.А. Гривенная және М.Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университетінің магистранты В.В. Чинишлов болып табылады.
Іс-шараны кіріспе сөзімен Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының директоры, ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі, т.ғ.д., профессор Зиябек Ермұханұлы Қабылдинов бастады. Келесі сөз Польша Республикасының Бас консулы – Юзеф Тымановскийге берілді, ол қазақстандық тарихшыларға КСРО-дағы поляктардың қайғылы тарихына байланысты құжаттар жинағын дайындаудағы жедел жұмысы үшін алғысын білдірді. Поляктар тарапынан, сондай-ақ Гданьск қаласындағы Екінші дүниежүзілік соғыс мұражайының вице-директоры, доктор Дмитрий Панто және Варшавадағы Пилецкий институтының профессоры, доктор Ежи Рогожинский баяндама жасады. Мұрағатшылар атқарған жұмыстарға ҚР Президенті мұрағатының директорының орынбасары, т.ғ.д. Қайрат Шәкәрімұлы Әлімғазинов баға берді.
Людмила Александровна Гривенная М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университетінің доценті, т.ғ.к., жинақ құрастырушысы Солтүстік Қазақстан облысының мемлекеттік мұрағатында поляк арнайы қоныса ударушылары туралы мұрағаттық құжаттарды анықтау жөніндегі атқарылған жұмыстың бір бөлігін атап өтті.
Тұсаукесерге 40-тан астам адам қатысты. Олардың қатарында: ғалымдар, қоғам қайраткерлері, соның ішінде Алматы – Польша, Литва қалаларындағы Батыс Еуропа мемлекеттерінің консулдықтарының, поляк дипспорасының өкілдері, Литваның Бас консулдығының бірінші хатшысы Радослав Казулис және т.б. Өткен жылдардың тарихына үңілу үшін іс-шараның барлық қатысушыларына депортацияланған халықтардың трагедиясы қазақстандықтардың ортақ азабының белгісі ретінде мұрағаттық құжаттардың тұсаукесер жинағы табысталды.