ОРАЗАҚ Исмағұлұлы Ысмағұлов

Институт ардагерлері

(Қостанай обл. Меңдіқара ауд. туған) – тұңғыш отандық антрополог, Қазақстандағы антропологиялық мектептің негізін қалаушы, т.ғ.д. (1984), профессор (1986), ҚР Мемл. сыйлығының лауреаты. Ш.Ш. Уәлиханова (1991), ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі (1994), ҚР Ғылым мен техниканың еңбек сіңірген қайраткері (1998), ҚР ҰҒА академигі (2004), Болон ғылым академиясының корреспондент-мүшесі (Италия, 2005). Меңдіқара педучилищесін (1950), С. М. Киров атын. Қазақ мемл. ун-тінің тарих факультетін бітірген. (1955). Оқуды қысқа уақыт өткеннен кейін, 1956 ж-ң қыркүйегіне дейін орта мектепте мұғалім болып жұмыс істеп, тарих, археол. және этногр. ин-тында жұмыс істей бастады. Ш.Ш. Уәлиханов атын. ҚазКСР ҒА-ның Этногр. бөлімінде атақты этнолог И. В. Захарованың жетекшілігімен бір мезгілде 1956-57 ж. Алматы мединститутының стажері болды. 1957 ж-ң жазында ол әріптестері С.Мұқанов, Э. Масанов, Х. Арғынбаевпен бірге Орт. Қазақстандағы экспедициялық жұмыстарында алғашқы тәжірибесін алды. 1958 ж. антропология мамандығы бойынша КСРО Ғылым Академиясының этнография ин-тында аспирант болды. Мәскеуде антропология шеберлері – биология ғылымдарының докторы, профессор Георгий Францевич Дебец және медицина ғылымдарының докторы, профессор Вульф Вениаминович оның тәлімгерлері болды. 1964 ж. О. «қазақ халқының антропологиялық типін қалыптастыру мәселесі (палеоантропологиялық деректер бойынша)» тақырыбында кандидаттық диссертациясын қорғауға шықты. 1965 ж-дан бастап Қазақстан Тарих, археология және этнография ин-тының қызметкері болды. Ш.Ш. Уәлиханов атын. ТАжЭ-ның аға ғылыми қызметкері, 1984-86 ж. – Қазақстанның тарихи ескерткіштері жинағы және Қазақстанның жаңа тарихы бөлімінің меңгерушісі. 1989 ж. Ш.Ш. Уәлиханов атын. Тарих және этнология ин-ты жанындағы Қазақстандағы алғашқы этникалық антропология зертханасын ұйымдастырды. Қазіргі таңда Қазақстанда екі зертхана жұмыс істейді – М.Әуезов атын. Оңт. Қазақстан Ун-ті жанындағы Респ. физикалық антропология ғылыми-зерттеу зертханасы (Шымкент қ.) және ҚР Ұлттық музейінің физикалық антропология зертханасы (Нұр-сұлтан қ.). Еліміздің жас буын зерттеушілері үшін атақты ғалым ғылымға ымырасыз қызмет етудің үлгісі болып табылады: тоталитарлық режим кезінде еңбектерге тыйым салу және қудалау оны қазақтардың антропологиялық ізденістерінен алшақтата алмады. «Этническая геногеография Казахстана (серологическое исследование)» (1977), «Абылай хан: тарихи антропологиялық зерттеу» (1999, в соавторстве), «Алтай қазақтары «(2003, бірлескен авторлықта)» қазақ халқының этникалық антропологиясы «(2007, бірлескен авторлықта)» қазақ халқының тарихи антропологиясы «(2008, бірлескен авторлықта)» Қазақ халқының антропологиялық тарихы (2011) осы ғылыми бағыттағы серпіліс болды. Оның авторлық қоржынында барлығы 400-ден астам ғылыми жұмыс бар, оның ішінде антропологтар, археологтар, этнологтар мен тарихшыларға арналған үстел кітаптарына айналған 11 жеке және Ұжымдық монография. О-тың ғылыми жетекшілігімен этнология және археология бойынша 4 доктор, тарих, антропология, генетика бойынша 3 ғылым кандидаты дайындалды. 1998 ж. ҚР Ғылым және техника саласының еңбек сіңірген қайраткері, 2004 ж. ҚР ҰҒА академигі атағын алды. «Құрмет» орденімен (2012) және «Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 20 жыл» медалімен (2011) марапатталған. О. бірқатар халықар. жобаларда (Үнді-кеңес экспедициясы (1974-1975), қазақ-моңғол (1991-1993), қазақ-итальян (1993-1994) антропологиялық экспедицияларда жұмыс істеген, әлемге әйгілі ғалым. Қазақстан мен Қырғызстанның таулы популяцияларының бейімделу мәселелерін зерттеуге бағытталған халықаралық жобаны жүзеге асыру бойынша Болон университетінің антропология ин-тымен серіктестіктегі соңғы экспедиция үлкен қызығушылық тудырады. Болон университетінің аталған ғылыми орталығымен ғылыми коллаборация 2002-04 ж. О. пен проф. Ф. Факкинидің басшылығымен «Қазақстан халқының денсаулығы мен тамақтануы: нутрициологиялық, эпидемиологиялық және антропологиялық зерттеулер» қазақ-итальян жобасын жүзеге асыру кезінде жалғасты, оған ҚР БҒМ ҒК тамақтану институты да қатысты. Болон ун-тінің аталған ғылыми орталығымен ғылыми коллаборация 2002-04 ж. О. пен проф. Ф. Факкинидің басшылығымен «Қазақстан халқының денсаулығы мен тамақтануы: нутрициологиялық, эпидемиологиялық және антропологиялық зерттеулер» қазақ-итальян жобасын жүзеге асыру кезінде жалғасты, оған ҚР БҒМ ҒК тамақтану ин-ы да қатысты. О. антропология саласындағы ғылыми зерттеулердің халықар. тәжірибесімен алмасуға зор үлес қосып, халықар. симпозиумдарда, Мәскеу, Жапония, АҚШ, Италия, Венгрия, Дания, Германия, Перу, Түркия, Үндістан, Қытай және т. б. елдердегі антропологтар мен этнологтардың конференцияларында өз еңбектерінің нәтижелерін айтып, ҚазҰУ-да антропология курсын оқыды. Бірқатар шетелдік жоғары оқу орындарында (Үндістандағы Дели университеті, АҚШ-тағы Санта Барбара Калифорния ун-ті, Италиядағы Болон ун-ті және т.б.) дәрістер оқыды. О.-тың қазақ антропологиясы саласында қол жеткізген ғылыми нәтижелері Қазақстанның ежелгі және қазіргі халқының арасындағы генетикалық сабақтастықты, Қазақстанның ежелгі жергілікті популяциялары мен Орт. Азияның көшіп келген этникалық топтарының негізінде қалыптасқан қазақ этносының гендік қорының бірлігін белгілеуге мүмкіндік берді.

Шығ:Население Казахстана от эпохи бронзы до современности (палеоантропологическое исследование). – Алма -Ата, 1970. – 232 с.; Этническая геногеография Казахстана (серологическое исследование). – Алма-Ата, 1977. – 160 с.; Этническая антропология Казахстана (соматологическое исследование). – Алма-Ата, 1982. – 212 с.; Этническая одонтология Казахстана. – Алма-Ата, 1989. – 237 с. (в соавторстве).; Абылай хан (тарихи – антропологиялық зерттеу). – Алматы, 1999. – 160 б. (в соавторстве).; Алтай қазақтары. – Астана, 2003. – 286 б. (в соавторстве).; Этническая дерматоглифика казахского народа. – Алматы, 2008. – 340 с. (в соавторстве).; Қазақ халқының антропологиялық тарихы. – Алматы, 2011. – 263 б.; Абылай хан (тарихи-антропологиялық зерттеу). Қазақ және орыс тілінде. – Түркістан, 2016. – 374 б. (в соавторстве).; Происхождение казахского народа (по данным физической антропологии). – Алматы, 2017. – 197 с. (в соавторстве).; Қазақ халқы және ата тегі. – Алматы: Арна, 2020. – 472 с. (в соавторстве).

Шетелдік жарияланымдары:Ismagulov O. The process of formation of the Kazakh anthropological type in connection with problems of their ethnogenesis // VII Congress International des Sciences Anthropologiques. – Moscow, 1968. – Vol. III. – Pp 215–227.; Ismagulov O., Petrikovets N.I. The distribution of blood groups AB0, MN, and Rh₀ (D) among some peoples of Middle Asia and Kazakhstan // Proc. XII the International Congress of Blood Transfusion. Ed. By S. Karder. – Basel, Munchen, Paris, New York, 1970. –Vol. II. – Pp 136–142.; Ismagulov O. The origin of the Kazakh anthropological type // VIII th International Congress of Anthropological and Ethnological Sciences. – Tokyo and Kyoto, 1970. – Vol. II. – Pp. 127–136.; Ismagulov O. Anthropological Studies of Kazakh tribal groups // IX th International Congress of Anthropological and Ethnological Sciences. – Chicago, 1973. –Vol. II. – Pp. 276–285.; Ismagulov O. Physical anthropological studies among the people of the Middle Asia and Kazakhstan // International Symposium of Recent trends of Research in statistics. – Calcutta, 1974. – P. 155–161.; Pettener D., Facchini F., Ismagulov O., Fiori Gt., Conte R., Malferrari F., Luiselli D., Blood groups (AB0, Rh, Kell, MNSs, Daffy, Kidd, Diego, P) in Uighurs, Kazakhs and Kirghiz from Central Asia // In Proctucdings of the XI Congress of the Italian Anthropologist. Edited by C. Peretto and S. Milliken (ABACO), Ferrara. 1996. P. 539–544.; Facchini F., Toselli S., Fiori Gt., Ismagulova A., Ismagulov O., Pettener D., Body Composition in Central Asia Populations: Fat Patterning variation in the Kazakhs of the Tien Shan mountain and the Uighurs of Semericia // American Journal of Human Biology. 1998, vol. 10, pp. 241–247.; Facchini F., Toselli S., Ismagulov O., Fiori Gt., Ismagulova A., Pettener D., Body Composition and bodi size in high and low altitude Populations of Central Asia // Annals of Human Biology. 1999. Vol. 23. Pp. 215–223.; Fiori Gt., FacchiniF.,Ismagulov O., Ismagulova A.,Tarazona-Santos E., Pettener D.,Lung volume, chest size and hematological Variation in low, medium and high Altitude Central Asia populations // American Journal of Physical Anthropology. 1999. Vol. 12. Pp. 293-304.; Ismagulov O. Human population biology of rural and urban Kazakh population // Nutrition in urban Health and Disease: the case of modernizing Kazakhstan. – Academy of Sciences of Bologna (Italy). – Bologna, 2000. – Pp. 2–16.; Ismagulov O. Некоторые данные по физической антропологии современных казахов // Материалы международной Сессии Общества по изучению истории древних венгров. – Будапешт, 2007. – С. 38–47 (на венгерском языке).; Ismagulov O., Ismagulova A. Anthropological characteristics of Kazakh people and sources of its formation // Proc. of 16th International Congress of the Association of Anthropological and Ethnographical Sciences, July 27–31 2009. – Kunming (China), 2009. – Рр. 343–352 (в соавторстве).; Ismagulov O., Ismagulova A. Physical anthropology of Kazakh people and their genesis// Science of Central Asia. – №1 (January-February). – 2010. – Pp.4–7 (в соавторстве).