Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты

Масанов Едіге Айдарбекұлы

---

– белгілі этнограф-тарихшы, қазақ этнографиясы мен тарихнамасының негізін қалаушылардың бірі, тарих ғылымдарының докторы.

1926 жылы 19 қарашада Семей қаласында көрнекті қоғамдық-саяси қайраткерлер Айдарбек Баймұхамедұлы Масанов пен Зейнеп Валиевна Масанованың отбасында дүниеге келген.

1941 жылдың басында 14 жасында Едіге мектепте оқуын тастап, туған күніне нақты 4 жыл мерзім қосып көрсетіп, әскерге аттанады. 1941 жылдың ақпанынан 1943 жылдың маусымына дейін Е. Масанов Алматы әскери-жаяу әскер училищесінің курсанты болды, 1943 жылдың маусымынан 1945 жылдың қаңтарына дейін әскери борышын өтеді. 8-ші гвардиялық әуе-десанттық бригадасында, 1945 жылдың қаңтарынан 1946 жылдың мамырына дейін – екінші Прибалтика, содан кейін Ленинград майдандарының таман авиациялық полкінің 502-ші әуе шабуылшысы. «1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін» медалімен марапатталған. Әскерден 1947 ж. оралып, Алматыда қалалық қаржы бөлімінің инспекторы болып жұмыс істей жүріп, кешкі мектепте білім алды. 1948-1953 жылдары Мәскеу мемлекеттік университетінде Тарих факультетін үздәк тәмамдады. Мәскеуде жүріп, курстасы Сәуле Мұсатайқызы Ахинжановамен отбасын құрды. Түлектер Қарағандыға жіберілді, онда Едіге Масанов №1 орта мектепте тарих пәнінің мұғалімі болып жұмыс істеді. 

1955-1958 жылдары Н. Н. Миклухо-Маклая КСРО ҒА (қазіргі РҒА Этнология және антропология институты) этнография институтының аспирантурасында оқыды. Белгілі этнограф Т.А. Жданконың ғылыми жетекшілігімен 1958 ж. «XIX ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басындағы қазақ халқының үй кәсіпшілігі мен қолөнері (Қазақстанның солтүстік облыстарының материалдары бойынша тарихи – этнографиялық очерк)» тақырыбында кандидаттық диссертациясын сәтті қорғады. Диссертацияларды рәсімдеу ережелерінің өзгеруіне байланысты ол 1960 жылы ғылыми жұмысын екінші рет қорғады.

Содан кейін ҚазКСР ҒА тарих, археология және этнография институтының (бұдан әрі – АЭИ) этнография бөлімінде жұмыс істеді, 1958 жылдан бастап кіші, ал 1961 жылдан бастап аға ғылыми қызметкер лауазымдарында қызмет атқарды.  

1965 жылы 14 шілдеде 38 жасында Едіге Айдарбекұлы Қарағанды облысындағы этнографиялық экспедициялардың бірінде қаза тапты.

Е.А. Масанов Қазақстандағы академиялық этнографияның дамуына елеулі үлес қосты. Далалық зерттеулер барысында ғалым республиканың түрлі өңірлерінде бірегей этнографиялық материалдар жинады. Ғалым зерттеулерінде Қазақстандағы этнографиялық ғылымның тарихнамасының дамуына ықпал етті, ол Ш.Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, М.С. Бабаджанов, М. Шормановтардың ғылыми қызметіне тоқталып, талдау жасады. 1965 жылы КСРО ҒА этнография институтының Орта Азия секторында және АЭИ этнография бөлімінде сәтті талқылаулардан өткен қазақ этнографиясының тарихнамасы бойынша «КСРО-дағы қазақ халқын этнографиялық зерттеу тарихының очеркі» еңбегіне 10 жылдай уақытын арнады. 

Ғалым Е. Масанов 40-қа жуық ғылыми еңбегін мұра етіп қалдырды, олардың ішінде «XIX ғасырдың екінші жартысы – ХХ ғасырдың басындағы қазақ халқының үй кәсіпшілдігі мен қолөнері, 1845 жылға дейінгі Ресейдегі Қазақстанның этнографиясы, қазақтардың зергерлік және ұсталық ісі туралы және басқа да тың этнографиялық тақырыптарды қамтиды.

Негізгіғылымиеңбектері:

Домашние промыслы и ремесла казахского народа во второй половине XIX – начале XX в.: (Ист.-этногр. очерк по материалам сев. областей Казахстана): Автореф. дисс. … канд. ист. наук / Акад. наук СССР. Ин-т этнографии им. Н.Н. Миклухо-Маклая. – Москва: [б. и.], 1958. – 19 с.

Выдающийся ученый казахского народа Ч.Ч. Валиханов // СЭ, 1965. – № 5. – С. 57–73.

Очерк истории этнографического изучения казахского народа в СССР / АН Каз. ССР. Ин-т истории, археологии и

этнографии им. Ч. Ч. Валиханова. – Алма-Ата: Наука, 1966. – 322 с.

Әдебиет:

Абылхожин Ж.Б., Масанов Н.Э. Эдиге Масанов: судьба человека, судьба семьи, судьба страны // Вестник Евразии. 2007. – № 4(38). – С. 25–44. – URL: //https://cyberleninka.ru/article/n/edige-masanov-sudba-cheloveka-sudba-semi-sudba-strany.

Масанов Е. – Известные имена // Восточный Казахстан: известные имена. URL: http://imena.pushkinlibrary.kz/ru/.