Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты

AP08855925 «Орта Азия қазақтарының киелі жерлері (Қызғызстан, Тәжікстан, Түркменстан, Қарақалпақстан): анықтау, жіктеу және зерттеу» атты гранттық қаржыландыру жобасы бойынша ақпарат

Қазіргі таңда Этнология және антропология бөлімінде «Орта Азия қазақтарының киелі жерлері (Қызғызстан, Тәжікстан, Түркменстан, Қарақалпақстан): анықтау, жіктеу және зерттеу» атты гранттық қаржыландыру жобасы орындалып жатыр (ғылыми жетекшісі – тарих ғылымдарының докторы, профессор Ахмет Тоқтабай). Бұл зерттеу жүзеге асырылған алдыңғы жобаның жалғасы болып табылады. Бастапқыда көршілес мемлекеттердің территориясында тұратын қазақтардың тарихи-мәдени мұрасын зерттеу мақсаты қойылды. Бірінші кезекте Өзбекстанда қазақ халқының тарихына қатысты ескерткіштердің көптеп шоғырланғандығына байланысты жеке зерттелді. Одан әрі қазақтар мекендейтін Орталық Азияның өзге елдері зерттеледі.

Аталмыш зерттеудің өзектілігі сол, қазіргі таңда көршілес елдердегі қазақтардың тарихына тікелей қатысы бар көптеген ескерткіштер жойылу алдында тұр. Немесе іздеушісі жоқ болғандықтан басқа халықтардың тарихи ескерткіші ретінде жазылып кетіп жатыр. Сондықтан оларды зерттеп, тарихи ескерткіштер тізіміне енгізіп, қазақ тарихы мен мәдениетінің мұрасы ретінде ғылымда мәңгі қалдыру өзекті мәселе болып отыр.

Тақырыпты зерттеудің негізгі мақсаты Орталық Азиядағы қазақтардың киелі жерлерін анықтау, зерттеу және тарихи ескерткіштер тізіміне енгізу болып табылады.

Күтілетін нәтижелер: әулиелер мен тарихи орындар тізімі, жоғары дәрежелі журналдардағы жарияланымдар, монография және мақалалар жинағы.

Орындалған нәтижелерге Қырғызстан мен Тәжікстандағы қазақ ескерткіштерінің тізімін, зерттеу тақырыбы бойынша жарияланымдарды, сондай-ақ «Қазақтың киелі жерлері» монографиясын айтуға болады.

2021 жылы жобаның ғылыми жетекшісі А.У. Тоқтабайдың Қырғызстан мен Тәжікстанға жасаған іссапарлары барысында қазақ халқының тарихына қатысты киелі орындар зерделенді.

Қазақ ханы Тахирдың 1536 жылы қырғыздарға келіп хан болған жері анықталды. Сантас – қазақ ханы Есімнің қазақтар мен қырғыздардың ханы болған кезінде жоңғарларды жеңгеніне орай салынған қорым екендігі және оның жарлығымен салынғаны анықталды. Қазақтың Қабанбай, Көкжал Барақ, Саурық және басқа батырларының қырғыз жеріне жасаған жорықтары туралы деректер табылды. Ш.Уәлихановпен кездескен Боранбай мен Сартай билердің бейіттері мен қыстаулары зерттелді. М.Әуезовтің саяжай-музейіне егжей-тегжейлі зерттеулер жүргізілді.

Тәжікстанда Мұхамед Хайдар Дулатидің атасы Махмұд Сұлтан мен оның ұлдарының қайтыс болған жерлері анықталды. Тәжікстан үкіметінің алғашғы мүшесі болған А.Жармұхамедовтың өмірі мен қызметі зерттелді. Қазақ мазарлары мен медресесі тізімге алынды.

Атқарылған жұмыстардың нәтижелері бойынша КОКСОН журналдарында 2 мақала, қазақ тілінде 1 мақала, халықаралық конференция материалдарында 1 мақала, БАҚ-та 3 материал, дөңгелек үстелдерде және басқа да іс-шараларда 2 баяндама жарияланды. «Қазақтың киелі жерлері» атты материалдар жинағы (20 б.т.) жарық көрді.

Қырғызстан және Тәжікстанда жүргізілген экспедициялардың нәтижелері бойынша 45 ескерткіштен тұратын киелі жерлердің тізімі жасалды.

Жоба жетекшісі:

Тоқтабай Ахмет Уалханұлы – тарих ғылымдарының докторы, профессор, Ш.Ш.Уалиханов атындағы Тарих және этнология институтының Этнология және антропология бөлімінің БҒҚ. Қазақстандағы жетекші этнологтар мен тарихшы-этнографтардың бірі.  Дәстүрлі шаруашылық, шетел қазақтарының тарихы мен мәдениеті, киелі жерлер мен тарихи орындар, тұлғалар, түркі халықтарының этномәдениеті.

Ғылыми негізі. Ғылыми жобаларға қатысу: Орта Азия мен Қазақстанның ауылшаруашылығы мен ауыл тұрғындарын этносоциологиялық зерттеу. (1990-1994 жж. Манчестер университеті. Профессор Т.Шанинның жобасы). Түркі халықтарының дәстүрлі мәдениеті. (2010-2012 жж. Халықаралық түркі академиясы). Өзбекстан қазақтарының киелі жерлері. (2018-2020жж. Ш.Ш. Уалиханов ат. Тарих және этнология институты). 300-ден астам ғылыми және ғылыми-танымдық жұмыстарының авторы. 7 монография мен 3 ғылыми-әдістемелік оқу-құралдары. Біраз еңбектері АҚШ, Франция, Италия, Германия, Түркия, Чехия, Қытай, Ресей елдерінде жарық көрген.

Жобадағы жұмыстың бағыты мен сипаты: жобадағы жұмысты ұйымдастыру бойынша ғылыми жетекшінің ұсыныстары. Тарихнамалық және библиографиялық зерттеулерге, тіркеу материалдарын жинауға, терең сұхбаттарға, конференцияларға қатысу; монографияның жеке бөлімдерін дайындау, ғылыми мақалаларды жариялау.

Орындаушылар:

Галимов Ербол Ануарбекович – магистр, ҚР БҒМ ҒК «Ғылым ордасы» РМК Археология музейінің меңгерушісі.Ғылыми қызығушылықтары: Кіші жүздегі сұлтан-билеушілер институты.15 мақаланың авторы (қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде). Магистратура бағдарламасы бойынша Донггук университетінде (Сеул, Оңтүстік Корея) тәжірибеден өтті. Докторантура бағдарламасы бойынша Чапел Хилл қаласындағы Солтүстік Каролина университетінде (Чапел Хилл, Солтүстік Каролина, АҚШ) және Колумбия университетінде (Нью-Йорк, АҚШ) өтті.

Жобадағы жұмыстың бағыты мен сипаты: тарихнамалық және библиографиялық зерттеулерге, тіркеу материалдарын жинауға, терең сұхбаттарға, конференцияларға қатысу; монографияның жеке бөлімдерін дайындау, ғылыми мақалаларды жариялау.

Scopus ID: 57194600386 (https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57194600386)

ResearcherID: D-8664-2015 (https://publons.com/researcher/2420278/yerbol-galimov/)

КарамендинаМагжанОмиртаевна– педагогика ғылымдарының магистрі, доцент, орындаушы,магистр педагогических наук, АҒҚ. Филолог, қазақ тілі және әдебиеті пәні мұғалімі. 64 ғылыми мақаланың авторы (оқулық-1; оқу құралы-2; ОӘК-2; әдістемелік нұсқаулық-4).

Жобадағы жұмыстың бағыты мен сипаты: тарихнамалық және библиографиялық зерттеулерге, тіркеу материалдарын жинауға, терең сұхбаттарға, конференцияларға қатысу; монографияның жеке бөлімдерін дайындау, ғылыми мақалаларды жариялау.

Нугумарова Айгерим Саятбековна – музей ісі және ескерткіштерді қорғау мамандығының магистрі, ҒҚ. Ғылыми қызығушылықтары: музеолог, мәдени туризмді ұйымдастыру. 8 мақаланың авторы. Италия, Флоренция қаласында консервация және реставрация бойынша іс-тәжірибеден өтті. Польша, Краков қаласында магистр деңгейі бойынша ғылыми іс-тәжірибеден өтті. Ғылыми мақалалары түрік және қазақ тілдерінде шығарылды.

Жобадағы жұмыстың бағыты мен сипаты: тарихнамалық және библиографиялық зерттеулерге, тіркеу материалдарын жинауға, терең сұхбаттарға, конференцияларға қатысу; монографияның жеке бөлімдерін дайындау, ғылыми мақалаларды жариялау.

Досымбетов Нурлыбек Айдарбекович – гуманитарлық ғылымдар магистрі, КҒҚ. Ғылыми қызығушылықтары: этнография, қазақтардың дәстүрлі шаруашылық жүйесі. 20-дан астам ғылыми және ғылыми-көпшілік мақалалардың авторы. Магистратура кезінде Түркияның Стамбул қаласында іс-тәжірибиеден өткен. Ғылыми мақалалары қазақ және орыс тілдерінде жарық көрген.

Жобадағы жұмыстың бағыты мен сипаты: тарихнамалық және библиографиялық зерттеулерге, тіркеу материалдарын жинауға, терең сұхбаттарға, конференцияларға қатысу; монографияның жеке бөлімдерін дайындау, ғылыми мақалаларды жариялау.

https://orcid.org/0000-0001-8341-2366

Боздакова Шара Абикеновна – тарихшы, қоғамтану және тарих пәндерінің мұғалімі, КҒҚ. 6 ғылым және ғылыми-көпшілік мақалалардың авторы.

Жобадағы жұмыстың бағыты мен сипаты: тарихнамалық және библиографиялық зерттеулерге, тіркеу материалдарын жинауға, терең сұхбаттарға, конференцияларға қатысу; монографияның жеке бөлімдерін дайындау, ғылыми мақалаларды жариялау.

Жоба тақырыбына қатысты жоба жетекшісінің негізгі жарияланымдары туралы ақпарат: Проект жетекшісінің ККСОН-ға енген мақалалары.

1.Тоқтабай А.У. Ауызша тарихтың мүмкіндіктері // Отан тарихы. – 2017. – №1. – Б. 110-124.

2.Тоқтабай А.У., Карамендина М.Ө. Өзбекстандағы қаңлы, шанышқылы тайпаларының ата-тегі жөнінде // Отан тарихы. –2018. №3. – Б. 5-20.

3.Тоқтабай А.У., Карамендина М.Ө. Өзбекстан топырағындағы Көктерек, Қарағашты, Жыланды аталарға қатысты бірер сөз. 2018 // URL: http://edu.e-history.kz/ru/publications/view/1003.

4.Тоқтабай А.У., Карамендина М.Ө. Өзбекстан қазақтарының киелі жерлері туралы // Абай ат. ҚазҰПУ Хабаршы. 2018. – №3. – Б. 202-205.

5.Тоқтабай А.У., Ашімбаева Ф.Е., Саипов А.Б. Қола дәуіріндегі Қазақстан аумағындағы этнографиялық үрдістер мәселес і//Шәкарим ат. Семей мемлекеттік университетінің хабаршысы, Семей 2016. Б. 290-292

6.Тоқтабай. А. У. Қазақстан 2-ші дүниежүзілік соғыс жылдарында, майдан мен тыл куәгерлер көзімен//Абай ат.КазҰПУ-нің хабаршысы тарих және әлеуметтік ғылымдар сериясы. №3 (54) 2017. 7-17 бб.

7. Тоқтабай А.У.Қазақтың алғашқы кəсіпқой этнографтарының бірі Құсайын Тəкежанұлы. «edu.e-history.kz» электрондық ғылыми журналы № 2(22) сəуір-маусым. 2020.

8.Тоқтабай А.У. Ғұндардың атты əскерлері. «edu.e-history.kz» электрондық ғылыми журналы № 2(22) сəуір-маусым. 2020.

9.Тоқтабай А.У., Карамендина М.Ө.Культовые памятники ташкента, связанные сПокровителями животных(мазары зенги баба, шопаната). «edu.e-history.kz» электрондық ғылыми журналы № 2(22) сəуір-маусым. 2020.

10. Тоқтабай А.У., Карамендина М.Ө.Өзбекстандағы Өкіреш ата ескерткіші сыр шертеді//Отан тарихы.-2020. №2(90). С. 147-156.

Зерттеу тобының жоба тақырыбына қатысты негізгі жарияланымдары:

1. Карамендина М.Ө. Таңба – рудың дербес белгісі. «Қазақ тарихы» – Алматы, 2012 № 6 қараша-желтоқсан. 2 б.

2. Карамендина М.Ө. Өзбекстандағы сіргелі, жалайыр тайпаларының ұран-таңбалары // Ұлағат. 2019. № 6. Б.52-60.

3. Карамендина М.Ө. Әліп таңба қыпшақтың атағы озған алаштан//«Алаш» журналы. 2011. № 4.

4. Карибозова А.С. Экскурсияға материалдар: «Тамғалы (таңбалы) түркі дәуірінің петроглифтері»// Отан тарихы. –2020. №1. (89).

5. Карибозова А.С. Қорық-музейлердің туризм дамуындағы рөлі.  253-255 бб.

1. Тоқтабай А.У. Алыстағы асылдар (Науаи, Бұқара, Ташкент уәлаяттарындағы қазақтың киелі жерлерін зерттеу экспедиция материалдары)//Ғалым-этнограф Б.К. Қалшабаеваның 60 жасқа толуына арналған «ұлы дала кеңістігіндегі этноархеологиялық зерттеулер мен этносаралық қатынастар мәселесі» атты халықаралық ғылыми-әдістемелік конференция МАТЕРИАЛДАРЫ 4 маусым 2020 жыл. Алматы «Қазақ университеті» 2020. 74б.
2. Түркі халықтарының жылқы мәдениеті: -Астана, Ғылым баспасы, 2015.-380б.+суретті безендірілген. Түркі халықтарының жылқы мәдениеті: -Астана, Ғылым баспасы, 2015.-380б.+суретті безендірілген.
3. Галимов Е.А. Влияние трудовых мигрантов на социально-экономическое и политическое развитие Казахстана // Материалы республиканской научно-практической конференции «V Оразбаевские чтения» на тему «Отечественная археология и этнология: исследования, открытия и интерпретации», Алматы, 26-27 апреля 2013 г. – С. 448-452.
4. Галимов Е.А.  Султаны-правители как чиновники Российской империи (1824-1868 гг.) // Электронный российский исторический рецензируемый журнал, входящий в базы данных Thomson Reuters, Scopus, Erih Plus, Directory of Open Access Journals, Open Academic Journals Index, РИНЦ, Научной электронной библиотеке РФ. – Сочи, 2017. – № 2 (44). – С. 468-477.
5. Галимов Е.А.  «Устав об Оренбургских киргизах» 1824 года как правовая основа института султанов-правителей // Материалы международной научно-практической конференции «Приоритеты независимости и национальная идея «Мәңгілік ел»» в рамках ІІІ Международных Фарабиевских чтений, Алматы, 8 апреля 2016 г. – С. 90-92.