Қазақстан Республикасының ғылым және жоғары білім министрлігі Ғылым комитеті

Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты

Петр Григорьевич Галузо … Бўл есімді ќарапайым оќырмандардыѕ бірі білсе, екіншісі білмейді. Ал Ќоѓамдыќ ѓылымдар саласында еѕбек еткендерге Петр Григорьевичтіѕ есімі кеѕінен таныс. Таныс болѓанда ХХ ѓасырдыѕсонау 20-30 жылдарда тарих майданында талантты да зерделі зерттеулерімен белгілі болѓан есім. Алайда, ґкінішке орай, І937-1956 жылдар аралыѓында еліміздіѕ зиялы ќауымы бўл есімнен кґз жазып ќалѓан еді. Жасы алпысты алќымдаѓан шаѓында ѓылымѓа ќайта оралѓан ол 83 жасында мјѕгілікке кґз жўмѓанѓа дейін кейбір жастарда жоќ ќайсарлыќ пен табандылыќ танытып, ондаѓан іргелі еѕбектер жазып, тарих єылымы тґріндегі ґзіне лайыќты орынды ойып алѓан талант иесі бола алды.

50-жылдардыѕ екінші жартысында ѓылыми жўмыстармен шўѓылдана бастаѓан жјне Ќазаќ ССР Ѓылым Академиясыныѕ Тарих, археология ж?не этнография институтыныѕ есігін жањадан ашќан біздер ‰шін П.Г.Галузо жўмбаќ адам сияќты кґрінетін. Артыќ сґзге жоќ, кґбінесе томаѓа-тўйыќ ж‰ретін Петр Григорьевич жўмыс уаќытыныѕ бір минутін де босќа жібермейтін еді. Кітапханалар мен архивтердіѕ ќу залдарына олардыѕ ашылу с?тіне келген Петр Григорьевич олар жабылѓанѓа дейін тапжылмай отырар еді ж?не ќойын д?птеріне ѓылыми-зерттеу ењбектеріне ќажетті ќўжаттар мен деректерді жаза берер еді. Мўндайда ол сол кездегі біздер сияќты жастарѓа тоќтауды білмейтін мјѕгілік машина сияќты кґрінетін…

Кейін білсек, Петр Григорьевич соныѕ сјл алдында ѓана јділдік пен арды ѓылыми зерттеулерініѕ басты ерекшеліктері етіп санаєаны їшін сталиншілдік нјубеттіѕ 20 жылѓа созылѓан ќуѓын-с‰ргінінен оралѓан екен. Оралысымен ѓылым їшін зая кеткен осы ќымбатты жылдардыѕ есесін Ќайтару жолында ерекше ќўлшыныспен ќайтадан еѕбектене бастаѓан екен…

П.Г.Галузо ќазіргі Беларусь республикасыныѕ Витебск облысыныѕ Сенпейск ауданыныѕ Дарчеики елді мекенінде 1897 жылдыѕ 10-маусымында дїниеге келген. І9І4 жылдан бастап мўєалім, І9І9-І92І жылдары Ќызыл Армия ќатарында болып, 1920 жылы Компартияѓа м‰ше болып ґтті. 1923 жылы Москвадаѓы Я.М.Свердлов атындаѓы Коммунистік Университетті бітірді. 1923-26 жылдары Ташкенттегі Орта Азия университетініѕ оќытушысы болды. 1926-30 жылдары Москвадаѓы Ќызыл профессура институтында оќи жїріп, шыѓыс еѕбекшілерініѕ коммунистік университетінде оќытушы, В.И.Ленин институтында ѓылыми ќызметкер болып істеді. 1930-34 жылдар Ташкенттегі Орта Азия коммунистік университетінде кафедра меѕгерушісі, оќу ісі жґніндегі проректор, 1935-37 жылдары Ашхабадтаѓы жоѓарѓы коммунистік ауыл шаруашылыќ мектебініѕ ректоры болды.

1937 жылы “халыќ жауы” аталѓан П.Г.Галузо кґптеген жылдар тїрмелер мен лагерьлердіѕ “тўз-дјмін” татты. І956 жылдан ґмірініѕ соѕына дейін /сјуірдіѕ тоѓызы, I980 жылєа дейін/ Ќазаќ ССР ЄА-ныѕ Шоќан Ујлиханов атындаѓы Тарих, археология ж?не этнография институтында аѓа ѓылыми ќызметкер болып еѕбек етті. 1958 жылы П.Г.Галузоѓа бўрын жарияланѓан еѕбектері негізінде тарих ѓылымыныѕ кандидаты атаѓы берілді, ал 1965 жылы “Ќазаќстанныѕ оѕтїстігіндегі I867-I9I4 жылдардаѓы аграрлыќ ќатынастар” деген таќырыпта докторлыЌ диссертация ќорѓады, ал 1969 жылы оѓан профессор атаєы берілді.

П.Г.Галузо патшалыќ Россияныѕ Тїркістан мен Ќазаќстандаѓы отарлау саясаты, осы ґлкелердегі ўлт-азаттыќ ќозѓалыстар аграрлыќ ќатынастар тарихын зерттеуге арналѓан 50-ден астам іргелі еѕбектер жазды. Олардыѕ ќатарында “Т‰ркістан-Отар”, “Революцияѓа дейінгі Жетісудаѓы ўйѓыр мен дїнген шаруалары”, Оњт‰стік Ќазаќстандаѓы І867-1914 жылдардаѓы аграрлыќ ќатынастар”, “Царизмніѕ Орта Азиядаѓы отарлау саясаты”, Ќазаќстандаѓы отарлыќ езгініѕ тарихынан”, “Ќазан революциясыныѕ ќарсаѕындаѓы Россия империясыныѕ отарлыЌ ж‰йесі”, т.б. кемел зерттеулер бар.

Б‰гін ќазаќ тіліне аударылып оќырмандарѓа ўсынылып отырѓан П.Г.Галузоныѕ “Т‰ркістан-отар” атты еѕбегі 1929 жјне І935 жылдары Москва мен Ташкентте орыс тілінде, 1930 жылы Самарќант ќаласында ґзбек тілінде жарыќ кґрген.

Екі бґлімнен тўратын бўл еѕбекте П.Г.Галузо тарихи шындыќќа с?йкес, кґптеген мўраєаттыќ ќўжаттар негізінде патша ‰кіметініѕ ґлкені жаулап алу, оны метрополияныѕ отарына айналдыру, Орта Азия мен Ќазаќстанда ґріс алѓан ўлт-азаттыќ ќозѓалыстар тарихын жан-жаќты зерттеген. Сонымен ќатар ґлке экономикасына капиталистік ќатынстардыѕ ене бастауын жјне бўл ‰рдістіѕ ґзіне тјн ерекшеліктерін кеѕінен сґз еткен.

Хронологиялыќ жаѓынан П.Г.Галузоныѕ бўл еѕбегі XIX- єасырдыѕ екінші жартысынан 1917 жылѓа дейінгі кезеѕді ќамтиды.

Патшалыќ Россияныѕ Т‰ркістан мен оњт‰стік Ќазаќстанды отарлыќ ґлкеге айналдыру барысында ќўнарлы егіндік пен шўрайлы шабындыќтан айырылѓан жергілікті халыќтардыѕ м‰шкіл халін, олардыѕ ўлттыќ намысы мен сезімініѕ аяќќа басылуын, ділі мен дінінен айырылуын П.Г.Галузо жаны ауыра отырып наѓыз интернационалист ѓалым ретінде баяндаѓан. Сол ‰шін де ол 1937 жылы наѓыз кемел зерттеушілік дјрежесіне жеткен шаѓында “халыќтыѕ жауы” аталып итжеккенге айдалѓан, содан соѕ Карлагтыѕ (Ќараѓанды лагерлерініњ) азабын кґрген …