2020 ж. 24 қыркүйекте Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты ҚР Мәдениет және спорт министрлігі мен Қарағанды облысының әкімдігінің қолдауымен Ұлық Ұлыстың (Алтын Орда) 750 жылдығына арналған «Алтын Ордадан Қазақ хандығына дейін: мемлекеттілік дәстүр сабақтастығы мәселелері» атты Республикалық ғылыми-практикалық онлайн-конференция өткізді. Конференцияның мақсаты – Алтын Орда мен Қазақ хандығының тікелей сабақтастығы мен өзара байланысының тарихын ғылыми тұрғыдан ұғыну.
Алтын Орданың 750 жылдығын мерекелік атап өту тәуелсіз Қазақстан азаматтарының ұлттық бірегейлігі мен санасының қалыптасуында мән-мәтініндегі мәдени – өркениеттілік маңызға ие болып табылады. Алтын Орда жерінің басым бөлігі қазіргі Қазақстан аумағына мирасқа қалды. Алтын Орда әскерінің негізгі бөлігі кейінірек қазақ халқының құрамына кірген түрік тайпаларынан тұрды. Осы кезеңдегі билеушілердің көбі біздің еліміздің аумағында жерленген, Жошы хан мазары да еліміздің орталығында жатыр. Сарайшықта Алтын Орда мен Қазақ хандығының бірқатар хандары мен сұлтандары жерленген. Шыңғыс ұрпақтары Ұлы дала аумағын ұзақ уақыт биледі. Жошы хан ұрпақтары Еуразияның орталық территорияларында көп таралған. Осыдан 750 жыл бұрын қазіргі Қазақстан аумағында Талас өзенінің жағасында Жошы, Шағатай және Үгедей ұлыстарынан шыққан Шыңғыс ұрпақтарының, түрік-моңғол ақсүйектерінің ірі құрылтайы өтті, онда осы ұлыс билеушілері барлық моңғол иеліктерінің ұлы қағаны Құбылайдан тәуелсіздік алды.
Алтын Орда ұлттық тарихымызбен тікелей байланысты: ол Қазақстан аумағында пайда болып жалғасын тапқан мемлекеттіліктің мыңжылдық дәстүрінің негізіне айналды. Қазақ хандары – Алтын Орда деп аталатын Еуразиялық державаны құрған Жошы ханның тікелей ұрпақтары. Дәл осы қазақ даласы ғасырлар бойы Алтын Орда мемлекеттілігі мен өркениетінің дәстүрлерін сақтап келді. Қазақстан аумағында мемлекеттілікті қалыптастырған Шыңғыс ұрпақтары әулетінің тарихы Еуразия халықтарының тағдыры мен рөлін айқындап берді.
Конференцияның модераторы ретінде Институт директоры, т.ғ.д., профессор З.Е. Қабылдинов болды. ҚР Орталық мемлекеттік архивінің директоры А.Ж. Қарымсақов және Философия, саясаттану және дінтану институтының директоры, с.ғ.д., профессор А.Қ. Бижановтың атынан құттықтау хаттар оқылды.
Құттықтау сөзімен ҚР БҒМ Ғылым комитетінің төрағасы Ж.Д. Құрманғалиева, Мәдениет және спорт министрлігінің вице-министрі Ө.С. Бисақаев, ҚР Ұлттық ғылым академиясының Президенті М.Ж. Жұрынов, Қарағанды облысы әкімінің орынбасары А.Н. Нүкенов және «Кенесары хан» қоғамдық қорының төрағасы А.М. Мұхтархан сөйледі. Барлық спикерлер Алтын Орданың бүкіл бай мұрасын зерттеудің маңыздылығы мен тұтастығын және оны өсіп келе жатқан қазақстандықтардың өскелең ұрпағы арасында патриоттық тұрғыда насихаттауды атап өтті.
Конференцияға сарапшылар: отандық ғалымдар, қоғам қайраткерлері, ғылыми және білім беру мекемелерінің өкілдері қатысты. Мемлекет тарихы институтының директоры баяндамасын қазақтардың тарихи жадысын құрудың әдіснамалық мәселелеріне арнады, Қазақстандағы ұлттық бірегейліктің жаңа контурларын айқындау барысында тарихи жад мәселесін егжей-тегжейлі қарастырды. Алтын Орданың бай мұрасын қазақ мәдениетінің бөлігі ретінде анықтау мәселесін Л.Н. Гумилев ат. Еуразия ұлттық университеті аймақтану кафедрасының профессоры А.Қ. Кушкумбаев қолдады.
Р.Б. Сүлейменов ат. Шығыстану институты жанындағы Республикалық тарихи материалдарды зерттеу орталығының директоры т.ғ.д., ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі М.Қ. Әбусейітова мен PhD доктор Ж.М. Сәбитовтың баяндамалары Алтын Орда мұрасын зерттеуге қатысты деректанулық талдау мен жаңа дереккөздерді тарту мәселесіне арналған. Көшпелілер мемлекеттілігінің генезисі мен эволюциясы мәселелері Л.Н. Гумилев ат. Еуразия ұлттық университетінің профессоры, ҚР ҰҒА академигі, т.ғ.д. Б.Е. Көмеков пен Семей қ. Шәкәрім ат. Мемлекеттік университетінің профессоры, т.ғ.к. А.И. Исинның баяндамаларында қарастырылған. Ұлық Ұлысы мен Қазақ хандығының мемлекеттік құрылым жүйесінің құқықтық сабақтастығы мен тікелей корреляциясы мәселесіне ерекше назар аударылды. Алтын Ордада өткен әлеуметтік-мәдени үдерістер туралы мәселелер Философия, саясаттану және дінтану институтының бас ғылыми қызметкері, ф.ғ.д. Б.М. Сатершинов пен Институттың бас ғылыми қызметкері, т.ғ.д. М.Ж. Әбдіровтың баяндамаларында қозғалды.
Ұлық Ұлыстың киелі мұрасын сақтау ерекшеліктеріне с.ғ.д., Қарағанды облысының Ұлытау ауданының әкімі Б. Әбдіғалиұлының баяндамасы арналған. Қазақ рулары арасында Алтын Орданың генетикалық мұрасы мен сабақтастығын зерттеу нәтижелері туралы Ұлттық биотехнология орталығы Адам генетикасы зертханасының меңгерушісі, б.ғ.к. М.Қ. Жабагин баяндады. Ұлық Ұлыстың халықаралық қатынастар мәселелері, сонымен қатар отырықшы оазистердің жұмыс істеу (ауылшаруашылық мәдениеті) және әскери аппараттары жөніндегі мәселелер Қазақ ұлттық университеті Шығыстану кафедрасының аға оқытушысы Ғ.Ә. Қамбарбекова және Институттың жетекші ғылыми қызметкері, т.ғ.к. Е.М. Үжкеновтың баяндамаларында қарастырылған. Осындай жан-жақты талдау Ұлық Ұлыстың тарихындағы аз зерттелген мәселелер мен мәселелердің бүкіл палитрасын анықтауға мүмкіндік берді және алдағы зерттеулердің қажеттілігін көрсетті.
Конференцияның қатысушылары Жошы ұлысының саяси, әлеуметтік-мәдени, экономикалық және әскери тарихы бойынша іргелі еңбек дайындау бойынша жұмысты ұйымдастыру қажеттілігі туралы ортақ пікірге келді. Сонымен қатар Жошы ұлысының халықаралық саясаты тарихының мәселелерін, әсіресе жаңа анықталған деректер тұрғысынан тану жеткіліксіз. Байырғы тарихи тамыры бар отырықшыландыру (көшпелілердің отырықшылануы) мәселелері де қайта қарастырылуды және қайта бағалауды қажет етеді. Әдетте, халықтық аңыздарды қамтыған, Алтын Орданың бай және төл мәдениетінің мұрагері ретінде Қазақ хандығының тікелей сабақтастығы гипотезасының заңдылығы туралы тұжырымдар маңызды болып табылады.
Конференция барысында кейінгі Отан және әлем тарихының орта ғасырлар кезеңіндегі «ақтаңдақтарды» қалпына келтіруде іргелі сипат алатын маңызды теориялық және практикалық мәселелер талқыланды.