Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты

Аты-жөні: ӘЛІМБАЙ НҰРСАН ӘЛІМБАЙҰЛЫ

Лауазымы: ҚР БҒМ ҒК Ш.Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының бас ғылыми қызметкері.

Ғылыми дәрежесі, атағы: тарих ғылымдарының кандидаты, профессор.

Байланыс мәліметтері: e-mail: Burgan555@gmail.ru

Өмірбаяны: 1954 жылғы 5 қыркүйекте Талдықорған қаласында туылған.

Білімі: жоғары, С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университеті (1976).

Жұмыс тәжірибесі:

1976-1979 жж. – Талды-Қорған педагогикалық институтының оқытушысы;

1979 ж. – Қазақстан ҒА Тарих және этнология институтының аспиранты, аға лаборанты, кіші, аға, жетекші ғылыми қызметкері;

1990-1991 жж. – Қазақстан Компартиясы Орталық Комитеті Хатшылығының кеңесшісі;

1999-2022 жж. – «Қазақстан Республикасының Орталық Мемлекеттік музейі» РМҚК (ҚР МОМ);

2022 ж. – ҚР БҒМ ҒК Ш.Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының бас ғылыми қызметкері.

Н.Ә. Әлімбай төмендегідей мемлекеттік марапаттардың иегері:

2002 г. – «Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері» құрметті атағы;

2002 г. – «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл» мерейтойлық медалі;

2010 г. – «Құрмет» ордені;

2011 г. – «Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігіне 20 жыл» мерейтойлық медалі;

2013 г. – Еуропалық ғылыми-өнеркәсіптік палатасының «Еуропалық алтын медалі»;

2013 г. – Халықаралық Түркі мәдениеті ұйымының Алтын медалі (ТҮРКСОЙ);

2018 г. – «Астана 20 жыл» мерейтойлық медалі;

2021 г. – «Қазақстан Тәуелсіздігіне 30 жыл» мерейтойлық медалі.

Ғылыми қызығушылықтары: Қазақтың тарихи этнографиясы мен ауызша тарихы, көшпеліліктің теориялық-әдіснамалық мәселелері, фольклортану.

Ғылыми жетістіктері:

2005 жылдан бастап профессор Н.Ә. Әлімбайдың жеке бастамасымен және тікелей басшылығымен келесідей жаңалықтар енгізілді:

– отандық музейлер тарихында ҚР МОМ ресми түрде ғылыми ұйым мәртебесін алды, содан бері музей ірі ғылыми-зерттеу жобаларын жүзеге асыруда;

– отандық музейлер тарихында дәстүр бойынша жыл сайын өткізілетін «Музей түні» халықаралық акциясы ұйымдастырылды;

– 10-нан астам ғылыми каталогтар құрылды, олар ғылыми зерттеулердің ерекше жанры болып табылады, сонымен қатар музей ресурстарын басқарудың тиімді нысаны болып табылады;

– антропология және этнология саласында студенттерге, магистранттарға, докторанттарға дәрістер өткізіледі.;

– халықаралық ынтымақтастықты дамыту шеңберінде шетелдік музейлермен, ғылыми-зерттеу, оқу және мәдени мекемелермен бірлесе отырып (Франция, Чехия, Мажарстан, Түркия және т.б.), конференциялар, музей көрмелері өткізіледі, нәтижесінде материалдар жинағы жарияланды.

Сонымен қатар, 2008 жылдан бастап Нұрсан Әлімбайдың бастамасымен және тікелей қатысуымен ҚР Мемлекеттік Орталық музейінің ғылыми кітапханасы жұмыс істейді, онда арнайы ғылыми және оқу-әдістемелік әдебиеттер жинақталған, негізгі және сирек қор, архив материалдары мен мерзімді басылымдар бар.

Сондай-ақ, Нұрсан Әлімбайдың басшылығымен ҚР Ұлттық музейін құруға негіз болған Президенттік мәдениет орталығы құрылды. Сонымен қатар ол ҚР Ұлттық музейінің тұжырымдамасын әзірледі.

Бүгінгі таңда оның басшылығымен 17 ғылым кандидаты қорғалды. 2 докторанттың жетекшісі (Әл-Фараби Қазақ ұлттық университеті мен ҒЗИ, ҚР МОМ арасындағы интеграцияның бірлескен білім беру бағдарламасы бойынша).

Сараптамалық немесе жобалық қызметі (халықаралық комиссияларға қатысуы): Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі Мәдениет комитетінің жанындағы тұрақты жұмыс істейтін сараптама комиссиясының мүшесі; БҰҰБҒМҰ комиссиясының мүшесі.

«Journal of Eurasian Studies. Journal of the Gabor Balint de Szentkatolna Society. Founded: 2009» ғылыми журналы редакциялық алқасының шетелдік мүшесі.

«Отан тарихы», «Қазақ тарихы», «Edu.e-history.kz» электрондық ғылыми журналы» отандық ғылыми журналдардың редакциялық алқаларының мүшесі.

Келесі ғылыми жобалардың жетекшісі:

1. «Қазақтың көшпелі қауымы: контекст, құрылымы, функциясы (ХVІІІ – ХХ ғ. басы)» (2018-2020).

2. «XIX ғасырдың екінші жартысы – ХХ ғасырдың бірінші ширегіндегі Қазақстан тарихы мен мәдениеті бойынша фотоқұжаттық деректер (отандық музейлер коллекциялары бойынша)» (2020-2022).

Келесі ғылыми жобалардың орындаушысы:

1. «Қазақстанның тарихи энциклопедиясы» (2018-2020);

2. «Кеңес үкіметінің алғашқы ширегіндегі қазақтардың дәстүрлі шаруашылығы мен мәдениеті: инерциялық дамуы, күйреуі және салдары (тарихи-этнологиялық зерттеу)» (2020-2022);

3. «Ежелгі дәуірден бүгінгі күнге дейінгі Қазақстан тарихы» академиялық басылымның жеті томдық етіп әзірлеу» (2021-2023) (негізгі орындаушысы).

Жарияланымдары: Н.Ә. ӘлімбайОтандық және шетелдік басылымдарда 300-ден астам жарияланымдардың (ғылыми мақалалар, монографиялар, оқу құралдары, энциклопедиялар және т.б.) авторы.

ҚР БҒМБҒССҚК ұсынған басылымдардағы мақалалары:

1. Община как способ жизнедеятельности кочевников: о механизме реализации социальных отношений в кочевой среде // Отан тарихы. – 1998. – № 3. – С. 42-54.

2. Община как главная организационная форма социальных отношений у кочевников: предварительные заметки // Вестник Евразийского гуманитарного института. – Астана. – 2006. – № 2. – С. 17-24.

3. Көшпелі қазақ қоғамындағы билік жүргізу (бидің билігі) үрдісі: негізгі ұйымдық түрлері (институттары), ұйымдастырылуы және жүзеге асу жосыны // Қазақ тарихы. – 2018. – № 10 (қазан). – С. 3-17.

4. Қазақы елтірі: көшпелі ортадағы ұғымдық мән-мағынасы, дайындалу технологиясы, кәдеге жаратылуы // Қазақ тарихы. – 2019. – № 2 (169). – 31-34-б.

5. Қазақтың дәстүрлі кісілік концепциясының ілкімді төрт принциптерінің әлеуметтік-антропологиялық когнитивтік сипаты // Қазақ тарихы. – 2020. – № 9 (186). – С. 6-9.

6. Көшпелі қазақ қоғамындағы хан билігіне тұлға таңдаудың дәстүрлі реті // Қазақ тарихы. – 2020. – № 10 (187). – С. 5-8.

7. «Жетіаталық» экзогамиялық бірлестіктің рулық құрылым екендігінің тарихи-этнографиялық және логикалық негіздемесі // «Отан тарихы» журналы. – №4(92). 2020. – 176-192-бб.

Халықаралық конференция жинақтарында шыққан мақалалары:

1. Теоретическая оценка работ Чокана Валиханова по этнической культуре казахов // Чокан Валиханов и современность. Сборник материалов Всесоюзной научной конференции, посвященной 150-летию со дня рождения Ч.Ч.Валиханова. – Алматы: Наука, 1988. – С.199-203.

2. К структурной характеристике отношений собственности у кочевников Евразии эпохи средневековья: вопросы историографии и методологии // Тюркология-88. Материалы V Всесоюзной тюркологической конференции. – Фрунзе: Илим, 1988. – С. 500-503.

3. Евразийское кочевничество как общинный тип социальности // Материалы международной научно-практической конференции Урбанизация и номадизм под эгидой ЮНЕСКО. 17-19 мая 2003 г. – Алматы: Дайк-Пресс. – 2004. – с. 78-86.

4. Община как социум (или об основном критерии идентификации кочевой общины казахов) // Народы Евразии: культура и общество. Третий международный Евразийский научный форум. – Астана. – 2004. – с. 159-160.

5. Two principles of identification of Kazakh nomadic community // Proceelings of International scientific conference “Hungarians and Eastern” (Материалы международной конференции Венгры и Восток. Истоки истории). 1-4 июня 2004 г. – Budapest, 2004.

6. Об историографии кочевничества в постсоветском Казахстане: опыт и проблемы // VII Конгресс этнографов и антропологов России. Секция «Историография отечественной этнографической науки». – Саранск, 9 – 14 июля 2007 г. – Москва-Саранск, 2007.

7. “L’ethnie et la tradition culturelle: les problemes de correlation”// Festival surla diversite culturell et le dialogue en Asie centrale. Paris, 2006 p. 126-127. (на франц. языке).

8. “Etnic Grup and cultural tradition: problems of interaction”// The Festival on Cultural Diversity and Dialogue in Central Asia. Paris, 2007 p. 148-151. (на англ. языке).

9. Мир кочевой культуры казахов // Казахстан: люди, животные и боги степей. Материалы международной казахстанско-французской научной конференции. – Париж, Гимэ, 2010. – С. 17-24.

10. Кочевая община казахов: понятие, структура, функции // Казахстан: люди, животные и боги степей. Материалы международной казахстанско-французской научной конференции. – Париж, Гимэ, 2010. – С. 43-50.

11. Көшпелі ортадағы қоғамдық қатынастардың ұйымдық тең қабырғалы үшбұрыш принципі // Еуразия тарихы мен мәдениеті аясындағы Арал-Каспий аймағы. 2 халықаралық ғылыми конференцияның матариалдары. Алматы-Ақтөбе: Арыс, 2011. – 164-169-б.

12. Социальная структура кочевого общества казахов: проблема и метод // Актуальные проблемы и перспективы развития казахстанской исторической науки. Материалы Международной научно-практической конференции, посвященной 85-летию академика НАН РК, доктора исторических наук, профессора М.-А.Х.Асылбека. 6 июня 2014 г. Научный ред. Б.А.Байтанаев. Алматы, 2014. – C. 391–394.

13. Кочевая община как основная организационная форма традиционных социальных отношений у казахов: проблемы этносоциологической реконструкции // Қазақ болып қалыптасқан ғасырлар (Қазақ хандығының 550 жылдығына арналады) – Тараз: DanAi, 2015. – С. 231–244.

14. Көшпелі қазақ қоғамындағы билік жүргізу (бидің билігі) үрдісі: негізгі ұйымдық түрлері (институттары), ұйымдастырылуы жəне жүзеге асу жосыны // «Қазақстанның тарихи-мәдени мұрасы: зерттеу, түсіндіру және сақтау мәселелері» атты «Х Оразбаев оқулары» халықаралық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары (Алматы, 11-12 мамыр 2018 жыл). – Алматы: Қазақ университеті, 2018. – 14 – 33 бб.

15. Семипоколенная экзогамная структура «жетиата» как община-социум (к проблеме о совпадении общины и рода у казахов-кочевников) // Актуальные вопросы изучения историко-культурного наследия народов Евразии: Материалы международного XV Евразийского научного форума. – Астана: ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, 2018. – С. 46 – 53.

16. Семипоколенная экзогамная структура «жетіата» как община-социум (к проблеме о совпадении общины и рода у казахов-кочевников) // Исторический ежегодник (труды ученых ИИиЭ). – Алматы. – 2019. – С. 99-117.

17. Казахское шежире как фольклорный жанр (вопросы изучения шежире как исторического источника) // Исторический ежегодник (труды ученых ИИиЭ). – Алматы. – 2019. – С. 117-132.

18. К проблеме совпадения рода и общины у казахов-кочевников (семипоколенная экзогамная структура «жетіата» как община-социум) // «Орталық Азияның ежелгі және дәстүрлі қоғамдарының тарихи-мәдени мұрасы: зерттеу, түсіндіру және сақтау мәселелері» атты «ХІІ Оразбаев оқулары» халықаралық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары / Жауапты ред. Р.С. Жуматаев. – Алматы: Қазақ университеті, 2020. – 3-19 б.

19. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Орталық музейіне 190 жыл // «Орталық Азияның ежелгі және дәстүрлі қоғамдарының тарихи-мәдени мұрасы: жаңа ашылымдар мен пәнаралық зерттеулер» атты «ХІIІ Оразбаев оқулары» халықаралық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары / Жауапты ред. Р.С. Жуматаев. – Алматы: Қазақ университеті, 2021. – 468 б. – 4-5-бб.

20. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік орталық музейі қорындағы Абайдың өмірбаяны мен шығармашылығына байланысты бес түпнұсқа-қолжазбалар жөнінде // «Орталық Азияның ежелгі және дәстүрлі қоғамдарының тарихи-мәдени мұрасы: жаңа ашылымдар мен пәнаралық зерттеулер» атты «ХІIІ Оразбаев оқулары» халықаралық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары / Жауапты ред. Р.С. Жуматаев. – Алматы: Қазақ университеті, 2021. – 468 б. – 206-215-бб.

Scopus дерекқорына кіретін басылымдарда шыққан ғылыми мақалалары:

1. Alymbai Nursan, Kartaeva Tattigul, Meirmanova Guljan. Features of national craftsmanship in the construction of winter housing of the Kazakh people // International Multidisciplinary Scientific Conference on Social Sciences and Arts SGEM. – 2018. // https://sgemworld.at/ssgemlib /spip.php?article6821 (Болгария).

2. Alimbay N., Orynbayeva G. Kazakh Traditional Village in the Works of Russian Scientists (late XIX–early XX century) // Bylye Gody. – 2019. – Vol. 51. Is. 1. P. 337–347. (SJR 0.3; индексируется в: Web of Science (США), Scopus (Нидерланды), Научной электронной библиотеке (Российская Федерация) и др.).

3. Алимбай Н.А., Смагулов Б.К. Коренные изменения традиционной системы землепользования у казахов-кочевников в контексте колониальной политики Российской Империи (конец XIX – начало XX вв.): факторы и последствия // Bylye Gody. 2020. Vol. 58. Is. 4. С. 2765–2776.

4. Алимбай Н.А., Смагулов Б.К. Вклад российских исследователей в сбор и изучение материалов по обычному праву казахов (конец XVIII – начало XX вв.) // Bylye Gody. 2021. 16 (1). С. 85–96.

Монографиялары (оқу құралдары, энциклопедиялар):

1. Алимбай Н., Муканов М.С., Аргынбаев X. Традиционная культура жизнеобеспечения казахов. Очерки теории и истории. – Алматы: Наука, 1998. – 234 с.

2. Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. 5 томдық. Ғылыми редакторы және жоба жетекшісі Нұрсан Әлімбай. – Алматы: «Алем Даму Интеграция», 2017. – 4208 б., илл. (Қазақстан Республикасы Мемлекеттік орталық музейі).

Шетелдік журналдардағы жарияланымдары:

1. Проблемы этносоциологической реконструкции кочевой общины как организационной формы традиционных общественных отношений у казахов // Казахи России: история и современность. Материалы международной научно-практической конференции (РИНЦ). – Омск: ОмГУ, 2010. – С. 20-30.

2. Le monde de la culture nomade des kazakhs // Kazakhstan: hommes, betes et dieux de la steppe. – Paris: Guimet, 2010. – Р.18-22.

3. Society and Culture of the nomads of Central Asia through time // Nomads and Networks: The Ancient Art and Culture of Kazakhstan / Edited by Soren Stark and Karen S.Rubinson with Zainolla S.Samashev and Jennifer V.Chi. ISAW New York University. – New York: Princeton University Press, 2012. – P. 152–163.

4. Early nomads and ancient turks society and its later historical parallels (in connection with the need to study their actual role on the silk road) // 1st International Silk-road Conference by the International Association for the Silk-road Studies. The Silk-road Research Center of Hankuk University of Foreign Studies (HUFS). Gyeongju, Korea, from August 21 to 24, 2015.