Институт ардагерлері
Болат Ешмұхамедұлы КӨМЕКОВ
Болат Ешмұхамедұлы КӨМЕКОВ – 1940 жылы Тараз қаласында дүниеге келді, 1963 жылы Ташкент мемлекеттік университетінің шығыс факультетінің араб бөлімін бітірді. Оқу кезінде Бағдад университетінде тағылымдамадан өтті. 1964-1965 жылдары Египет Араб Республикасында Асуан бөгетінің құрылысында аудармашы болып жұмыс істеді. 1965-1968 жылдары тарих, археология және этнография институтының аспирантурасына түсті. 1965-1968 жж. Қазақ КСР ҒА Ш.Ш. Уәлиханов атындағы тарих, археология және этнография институтының аспирантурасына оқуға түсіп, КСРО ҒА Шығыстану институтының Ленинград филиалына көрнекті түркітанушы С.Г. Кляшторный ғылыми жетекшілігімен іссапарға жіберілді.
Оның «Қыпшақтардың мемлекеті ІХ-ХІ ғғ. араб деректері бойынша» атты кандидаттық диссертациясы мұсылман қауымының ортағасырлық дереккөздерінің кеңдігімен, жаңалығымен және қорытындыларының дәлелділігімен мамандардың шынайы қызығушылығын тудырды. 1968 жылдан 1973 жылға дейін Қазақстан тарихы, археология және этнография институтында кіші, кейін аға ғылыми қызметкер, ал 1974 жылдан 1996 жылға дейін Қазақстанның ежелгі және ортағасырлық тарихы бөлімінің меңгерушісі болып жұмыс істеді. Ш.Ш. Уәлиханов, онда қазақ халқының этногенезінің, Қазақ хандығының құрылуының, орта ғасырдағы Қазақстанның тарихы мен мәдениетінің неғұрлым өзекті мәселелері көтерілді. 1994 жылы Ресей Ғылым Академиясының Шығыстану институтының Санкт-Петербург филиалында Б.Е. Көмеков ғылыми баяндамасы бойынша «Қыпшақтардың, құмандардың және қимақтардың тарихы бойынша араб дереккөздері VIII-XIII ғ. басы» атты докторлық диссертациясын қорғап, оның көпжылдық ізденістерінің қорытындысы болды. 1996 жылдан бастап Қазақ гуманитарлық-заң университетінде жұмыс істейді, онда ол Еуразияның Ұлы Даласы халықтары мен мемлекеттерінің ортағасырлық тарихын зерделеу жөніндегі мамандардың жұмысын үйлестіруге арналған әлемдегі жалғыз халықаралық Қыпшақтану институтын құрды. Мысыр, Сауд Арабиясы, Түркия, Иран, Қытай, Моңғолия, Венгрия, Ресей, Украина, Қырғызстан, Өзбекстан, Армения ғалымдарымен байланыс орнатты. Институт жұмысына Орталық Азияның тарихы мен мәдениеті мәселелерін зерттейтін АҚШ, Англия, Франция, Германия, Жапония ғылыми ұйымдары қызығушылық танытты. «Еуразия қыпшақтары» қоғамдық қорының президенті болды.
Б.Е. Көмеков – ҚР HAH академигі, тарих ғылымдарының докторы, профессор, ірі шығыстанушы ғалым, Қазақстан мен Орталық Азияның ортағасырлық тарихы, Қыпшақтану, Тарихи география және IX-XVII ғғ. араб, парсы және түркі жазба ескерткіштері бойынша деректану жөніндегі маман. Ол алғаш рет қимактардің арасында мемлекеттің болуы мәселесін тұжырымдап, дамытты, Қыпшақ хандығының қимактардың мемлекеттік құрылымдарымен сабақтас рөлін белгіледі, құмандардың дербес этникалық мәртебесі туралы мәселесін шешті.
Оның ғылымға сіңірген еңбегінің бағалануы 1995 жылы Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, 2003 жылы академигі болып сайлануы.
Қазақстан мен Орталық Азияның ежелгі және ортағасырлық тарихы, деректану және тарихи география мәселелері бойынша 40-тан астам халықаралық және республикалық конференцияларға қатысты. Тарих ғылымдарының 2 докторы мен 8 кандидатын дайындаған. Сіңірген еңбегі үшін төсбелгімен, Қырғызстан Республикасының құрметті азаматы, «Қазақстан Тәуелсіздігіне 10 жыл» мерейтойлық медалімен марапатталған. Оның жемісті ғылыми қызметі көптеген жарияланымдарда (400-ден астам), соның ішінде ұжымдық іргелі еңбектерде, монографиялар мен оқу құралдарында көрініс тапты.
Негізгіжарияланымдары: Государство кимеков ІХ-ХІ вв. по арабским источникам. – Алма-Ата, 1972; Арабские и персидские источники по истории кипчаков ХІ-нач. XIII в.в. – Алма-Ата, 1987; Арабские источники по истории кипчаков, куманов и кимеков VIII-начало XIII. – СПб, 1994; Қадырғали Жалайыр. Шежірелер жинағы. – Алматы, 1997; Моде каган. – Алматы, 2003; Султан Байбарс. – Алматы, 2004; Мухаммад Хайдар Дулати. – Алматы, 2004.
Б. Е. Көмеков «Қазақ КСР тарихы» І және ІІ томдарының, «Қазақстан тарихы» І және ІІ томдарының (1996-1997 жж.) іргелі еңбектерін шығаруға редактор және жетекші автор ретінде белсенді қатысты, 5 томдық «Ш.Ш. Уәлихановтың шығармалар жинағын», «Таңдамалы шығармалар жинағын» шығаруға жауапты болды. «Ш.Ш. Уәлихановтың» еңбектерін (М., 1986), ҚазКСР энциклопедиялары (12 томдық), «Қазақ ұлттық энциклопедиясы» (6 томдық), «Түркістан», «Тараз» энциклопедиялары», «Turkler» халықаралық энциклопедиясы (ағылшын және түрік тілдерінде).